نام مقاله : الگوی طراحی شهری بیشاپور پدیدآورنده : علیرضا شاه‌محمدپور سلمانی انتشاریافته در : دوفصل‌نامه‌ی «مطالعات معماری ایران» (شماره‌ی 6، پاییز و زمستان 1393) شمار صفحه‌ها : 19 فرمت : PDF اندازه‌ی فایل : 5.75 مگابایت چکیده : پس از فروپاشی حکومت پارتیان به دست اردشیر بابکان، در اوایل سده‌ی سوم میلادی، نیرویی تازه به نام سلسله‌ی ساسانی روی کار آمد. پُرشماریِ آثار تاریخی به‌جای‌مانده از این دوره‌ی تاریخی به نسبتِ دوره‌ی پارتی، نشان می‌دهد که میزان کارهای عمرانی، همچون ساخت شهرها، دژها، پل‌ها و آب‌بندها، افزایشی شایان‌توجه داشته است. بنیاد نهادنِ شماری از شهرهای تاریخی ایران نیز به دو شاهِ نخستین سلسله‌ی ساسانیان، اردشیر و شاپور، منسوب است. بیشتر این شهرها روی نواری ساخته شده‌اند که میان خلیج‌پارس و کرانه‌ی جنوبی و جنوب‌باختری رشته‌کوه‌های زاگرس کشیده شده است. این نوار، تنگه‌ی هرمز را به میان‌دورود (بین‌النهرین) و سپس تیسفون پیوند می‌داده است. شهر بیشاپور در نقطه‌ای از این حوزه که رشته‌کوه‌های زاگرس کم‌ترین فاصله را تا آب‌های خلیج‌پارس دارند، به دستور شاپور ساخته شده است. پرسشی که در این مقاله به آن خواهیم پرداخت، چه‌گونگی گزینش هندسه‌ی شهری بیشاپور از سوی طراحانِ ساسانی است. این بررسی بر پایه‌ی پژوهش‌های میدانی در کنار مطالعه‌های کتابخانه‌ای، شامل مطالعه‌ی تطبیقی با شهرهای هم‌دوره‌ی آن شکل گرفته است. دگرگونیِ سیاست‌های حکومتی و فرهنگی از دوره‌ی پارتی تا دوره‌ی ساسانی، همچون تمایل به تمرکز سیاسی در تغییر الگوی ساخت شهرها را می‌توان ارزیابی کرد. شهرهای گور و بیشاپور، شاخصه‌های نقطه‌ی عطف طراحی شهرهای نو با دیدگاه بنیادگذارانِ ساسانی بودند. شهر گور نمادی از طراحی شهر برای دست‌یابی به قدرت، و بیشاپور نمادی از مرحله‌ی استقرار و ثبات را با دیدگاه‌های مشترک به نمایش می‌گذارد. یکی از روش‌های مطالعه‌ی این شهرها، بررسی و تحلیل هندسه‌ی کلی آن‌هاست. در این مرحله، شیوه‌ی تعامل طراحی با طبیعتِ پیرامون، از اهمیتی کلیدی برخوردار است. بیشاپور نمادی از به‌کارگیریِ سودمندِ عوارض طبیعی در کنار هندسه‌ی منظم است. بهره‌گیری از محورهای عمود بر هم از اصول طراحی شهر بیشاپور است. یکی دیگر از مهم‌ترین قواعد به‌کاررفته در طراحی این شهر، تقارن‌محوری و توجه به یک نقطه‌ی تمرکز در طرح است، که در مقیاس‌های گوناگون به کار گرفته شده است. کلیدواژه‌ها : طراحی شهری، شهرهای باستانی، بیشاپور، ساسانیان.
|
