به گزارش شبکه اطلاع رسانی دانا به نقل از صاحب نیوز، اصفهان، پایتخت حکومت صفویه، تا اوایل قرن هفدهم میلادی از جنوب به رودخانة زاینده رود محدود می شد اما پس از کوچ بزرگ ارمنیان ساکن دشت آرارات به اصفهان و سکونتشان در ساحل جنوبی رودخانه، این قسمت از شهر رو به آبادی نهاد و به سمت ارتفاعات جنوب رودخانه گسترش یافت. سال ها پیش از این واقعه نیز در اواخر قرن شانزدهم میلادی و پیش از آغاز جنگ های ایران و عثـمانی شـماری از ارمنـیـان سـاکن بـرخـی از روسـتاهـای مـناطـق قـره باغ، شـماخی و گنـجه به علت ظلم حکام عثمانی با کسب اجازه از شاه عباس کبیر به طور گروهی به ایران مهاجرت کرده و به فرمان شاه در حاشـیهٔ شهراصفهان و شمال رودخانة زاینده رود مستقرشده بودند و بنابر آنچه گفته شده به آنان اجازة بنای کلیسا نیز داده شد.
شاه عباس به منظور رونق تجارت خارجی اختیاراتی خاص به بازرگانان جلفا اعطا کرد و در مقابل آنان در مدت کوتاهی تجارت خارجی ایران را گسترش دادند. به علت امتیازات خاصی که شاه عباس به اهالی جلفا اعطا کرده بود آنها عملاً ادارة امور ارمنیان این منطقه را در دست داشتند و کل منطقة ارمنی نشین جنوب اصفهان را به یاد موطن آبا و اجدادی خود جلفای نو نام نهاده بودند. خود منطقة جلفای نو نیز محله های مختلفی داشت که اهالی هر محله آنرا به نام شهر خود نام گذاری و با کسب اجازه از شاه عباس اقدام به بنای کلیسای خاص خود کرده بودند. بنا بر اطلاعات موجود، تا قبل از پایان قرن هفدهم میلادی در خود شهر اصفهان شش کلیسا و در منطقه ی جلفای نو ۲۴ کلیسا وجود داشت که در حال حاضر از کل این تعداد تنها ۱۳ کلیسا در منطقه ی جلفا باقی مانده است. کلیساهای بنا شده در اصفهان صرفاً یک ساختمان خاص برای انجام فرایض مذهبی نبودند بلکه شامل مجموعه ای از بناهای مختلف در اطراف ساختمان کلیسا می شدند که کاربردهای علمی و فرهنگی نیز داشتند و کتاب های دستی بسیاری در آنها نوشته شده که در حال حاضر نمونه هایی از آنها در موزه ی کلیسای وانک اصفهان نگهداری می شود. در محوطه ی اطراف این کلیساها، مدفن روحانیان، بازرگانان و افراد سرشناس ارمنی قرار دارند که بیانگر بخشی از تاریخ ارمنیان جلفای اصفهان است. ارمنیان مهاجر به اصفهان در حدود پنجاه سال پس از استقرار در این شهر، به فرمان شاه عباس دوم به جنوب رودخانه ی زاینده رود کوچانده شدند. این مهاجران عمدتاً در قسمت جنوبی پل مارنان سکنی گزیدند و محله های جدیدی را ایجاد کردند. به این ترتیب، کلیساهایی که آنان پیش از این در داخل شهر اصفهان بنا کرده بودند متروکه و به مرور زمان تخریب شدند. امروزه از این کلیساها تنها نامی و مختصر اطلاعاتی باقی مانده، اما از معماری آنها هیچ گونه اطلاعاتی در دست نیست. معروفترین این کلیساها دیر مریم مقدس است که کتاب های دست نویسی به تاریخ ۱۶۳۴ میلادی از آن به یادگار مانده است. با هجوم محمود افغان به اصفهان و کشتار و غارت اهالی شهر، بسیاری از ارمنیان، که آنان نیز از گزند این بلایا بینصیب نمانده بودند، به مکان های امن تر گریختند. در نتیجه، برخی از محله ها از سکنه خالی و کلیساهای آنها متروکه شدند. اکثر این کلیساها بر اثر جنگ های طولانی به حالت نیمه ویران درآمدند و طی سال های بعد تنها تعدادی از آنها بازسازی شدند و مابقی به کلی از بین رفتند. در بین ارمنیان ساکن اصفهان و منطقه ی جلفای نو اقلیتی از ارمنیان کاتولیک هم حضور داشتند که آنان نیز کلیساهای خود را در هر دو منطقه بنا کرده بودند. در حال حاضر یکی از این کلیساها در منطقه ی جلفا موجود است. با وجود آنکه کلیساهای اصفهان به دست معماران ارمنی بنا شده اند، هیچ شباهتی بین آنها و کلیساهای ارمنستان یا حتی کلیساهای شمال استان آذربایجان همچون قره کلیسا، هفتوان، زور زور و استپانوس مقدس وجود ندارد. علت این امر را باید در شرایط اجتماعی حاکم بر قرن هفدهم میلادی جستجو کرد. شاه عباس برای آنکه ساخت کلیساهای متعدد باعث دردسرهایی برای وی و تحریک احساست مذهبی اهالی اصفهان و در نتیجه، درگیری های مذهبی نشود بنای کلیساها را مشروط به آن ساخت که معماری آنها با کلیساهای ارمنستان متفاوت باشد. به این ترتیب، معماران ارمنی چاره را در آن دیدند که کلیساها را به شیوه ی معماری ایرانی و گاه با ظاهری همچون مساجد بسازند. البته، شرایط دیگری همچون آب و هوا و نوع مصالح، که شامل آجر و خشت می شد، نیز در طراحی ساختمان کلیساهای اصفهان بیتأثیر نبوده است. معماران ارمنی جلفای اصفهان با تطبیق هنر معماری خود با شرایط موجود دست به خلق شاهکارهایی بی همتا زدند. آنان کلیه ی کلیساها را از نظر اصول مذهبی و پلان منطبق با کلیساهای ارمنستان و از نظر شکل خارجی و نما کاملاً متفاوت با شیوه ی معماری ارمنی و مطابق با شیوه ی معماری ایرانی بنا نهادند و از نتیجه ی این تلفیق بناهایی منحصر به فرد پدید آوردند که نمونه ی آنها را در هیچ کجای دنیا نمی توان یافت. از خصوصیات کلیساهای جلفای اصفهان وجود نقاشی های بسیار زیبا بر روی دیوارهای داخلی است. این شیوه از تزیین دیوارهای داخلی کلیسا تأثیری عمیق بر معماری کلیساهای ارمنی پس از قرن هفدهم میلادی گذاشت. تا آن زمان در هیچ یک از کلیساهای ارمنی دیوارها به این وسعت نقاشی نمی شدند و کلاً سنت کلیساسازی ارمنیان چنان بود که دیوارهای خارجی را با حجاری تزیین می کردند و تا جایی که امکان داشت دیوارهای داخلی را ساده و بدون هرگونه تزیینی باقی می گذاشتند. کلیساهای اصفهان در مقایسه با کلیساهای هم دوره ی خود در ارمنستان پنجره هایی بزرگتر داشتند که نور بیشتری از آنها به داخل می تابید. علت اصلی استفاده از این نوع پنجره ها را بهتر نمایان شدن نقاشی های دیواری دانسته اند. تفاوت دیگر کلیساهای اصفهان استفاده از «کوچناک» در آنها بود. این کلیساها در ابتدا فاقد ناقوس خانه و طبعاً فاقد ناقوس بودند و اهالی با صدای ضرباتی که بر چوبی بزرگ (کوچناک) وارد می آمد برای ادای فرایض مذهبی به کلیسا دعوت می شدند. اولین کلیسایی که مجهز به ناقوس شد کلیسای تُومای مقدس بود که به همین علت به کلیسای زنگدار معروف شد. پس از آن، کلیه ی کلیساهای اصفهان صاحب ناقوس خانه هایی با سبک معماری ارمنی شدند. از زمان تأسیس سازمان های دولتی حفظ و نگهداری آثار باستانی ایران، کلیه ی کلیساهای جلفای اصفهان نیز در زمره ی میراث ملی کشور به حساب آمدند و در حال حاضر، همگی آنها تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی قرار دارند. کلیسای وانک یا آمنا پرکیج نام کلیسایی است در محله جلفای اصفهان که از روی کلیسای سنت استپانوس در جلفای آذربایجان کپی برداری شده است. این کلیسا از کلیساهای تاریخی ارمنیان اصفهان می باشد و در زمان شاه عباس ساخته شده است. وانک در زبان ارمنی به معنی صومعه است. وانک اولین بار در سال ۱۶۰۴ ساخته شد که البته این بنا خیلی کوچک‌تر از بنای فعلی و با وسعت کم ساخته شده بود. ۵۰ سال بعد از ساخت اولیه به خواست و تشویق خلیفه وقت داویر اول (خلیفه شخصی است روحانی که ازدواج نمی‌کند و امور ارامنه در دست اوست؛ این شخص از ارمنستان و یا لبنان که رئوس مذهبی ارامنه هستند انتخاب شده و به نقاط مختلفی که ارامنه ساکن هستند فرستاده می‌شود) این مکان ویران شده و جای آن بنایی با طرحی شکوهمند و عظیم ساخته می‌شود. ساخت این مکان ۹ سال به طول می‌انجامد و در سال ۱۶۶۴ در زمان سلطنت شاه عباس دوم به اتمام می‌رسد. این مکان را برای تعلیم راهبان و اسکان خلیفه بنا می‌کنند. درون کلیسای وانک و دیوارهای اطراف، تمامی از تزئینات نقاشی رنگ و روغن و آب طلا به سبک ایرانی و تصاویری از زندگی حضرت مسیح (ع) مزین شده است که متاثر از نقاشی ایتالیایی است و بنای عظیم و برج ساعت آن از فاصلة دور مشخص است. این بنا دو در ورودی دارد که در اصلی دری چوبی بزرگ است که مردم از آن رفت و آمد می‌کنند. بعد از ورود دالانی وجود دارد که در دو طرف دالان دو اتاق وجود دارد که قبلاً در آن اتاق‌ها به امور مربوط به ارامنه رسیدگی می‌کردند؛ ولی در حال حاضر یکی به عنوان مغازه‌ای کوچک و دیگری به عنوان اتاق نگهبانی استفاده می‌شود. دالان به سمت پلکان ورودی می‌رود. در سمت راست پلکان برج ناقوس واقع است. در زیر این برج دو قبر وجود دارد؛ این قبرها متعلق به سربازی ارمنی و دیگری متعلق به پیشوای ارامنه است. این برج ۳۸ سال بعد از بنای اصلی دیر ساخته شده است. هزینة آن را تاجری ارمنی به اسم هوانجان جمالیان متقبل گشته است. در سمت راست این بنا (برج ناقوس) کتیبه‌ای بزرگ به رنگ آبی مشخص است و دور آن را سنگ های صلیبی احاطه کرده‌اند. این سنگها از کلیساهای ویران شدة جلفا به این مکان آورده شده و در این دیوار نصب شده‌اند. در قسمت سمت چپ برج ناقوس بنای یادبودی چشم بیننده را به طرف خود جلب می‌کند؛ این بنای یادبود، یاد بودی از قتل عام ارامنه است که معتقدند در سال هزار و نهصد و پانزده به دست ترکان عثمانی صورت گرفته است. هر ساله در این مکان در روز بیست و سه آوریل مراسم برگزار می‌شود که مردم (ارامنه) جمع شده و شمع روشن می‌کنند و یاد شهدای ارمنی را گرامی می‌دارند. بخش‌های کلیسای وانک چاپخانه چاپخانة کلیسای وانک پشت این بنا واقع شده، که البته چند سالی است که به چاپخانه تبدیل شده‌است. در سال ۱۶۴۰ به سرکردگی پیشوای مذهبی کلیسای وانک خلیفه خاچاطور کساراتسی چاپخانه‌ای دایر شد. این شخص در سال ۱۶۴۱ کتابی با مضمون شرح حال پدران روحانی به چاپ رساند. هنوز هم چند نسخه از این کتاب در موزه کلیسای وانک وجود دارد که البته از لحاظ چاپ و کاغذ مرغوب نیست ولی برای چاپ کنندگان آن افتخار بزرگی است. کتابخانه در زمان کوچ بزرگ، ارامنه همه چیز خود را جا گذاشتند و به ایران آمدند ولی تنها چیزی که نتوانستند از آن چشم پوشی بکنند کتاب هایی بود که در خانه‌های خود داشتند. ارامنه با تحمل زحمات فراوان کتاب های زیادی را با خود به ایران (اصفهان) آوردند. این کتاب ها تنها ثروتی بود که همیشه برای ارامنه باارزش بود و هست. شایان ذکر است تمام کتاب های این کتابخانه کتاب های خطی هستند که روی پوست نوشته شده‌اند. موزه این موزه در سال ۱۸۷۱ در کلیسای وانک ساخته شد. بعد از کتابخانه، موزه این کلیسا قرار دارد. این مکان محل نگهداری اجناس گران قیمت و نایابی است که در دنیا نظیر آنها وجود ندارد. باید گفت که بیشتر این اموال گرانقیمت و نایاب بوسیله مردم هدیه شده‌اند که اهدای این اموال بیشتر برای آن بوده که جایگاه مناسبی برای یادگارهای گذشتگان وجود داشته باشد تا آیندگان بدانند پدرانشان که بودند و چه کردند. در این مکان از انجیل‌های زیبایی نگهداری می‌شوند که یکی از آن انجیل ها کوچک‌ترین انجیل دنیا است که با هفت زبان نوشته شده و هفت گرم وزن دارد و همینطور یک تار مو که به زبان ارمنی نوشته شده و لاک یک لاکپشت غول پیکر. اماکن اداری در گذشته کارهای اداری و قضایی ارامنه جلفا در این مکان صورت می‌گرفت از تنظیم قباله ازدواج تا تعمیر و ثبت فوت و تولد و امور قضایی مثل شکایات و رسیدگی به آن انجام می‌شد. این امر در حال حاضر ادامه دارد و ارامنه جلفا برای کارهای خود به این محل رفت و آمد می‌کنند. البته این را نیز نباید فراموش کرد که در گذشته امور ارامنة بعضی از کشورها مثل هند نیز در دیر آمناپرکیج حل و فصل می‌شده ولی در حال حاضر فقط به امور ارامنة جنوب ایران رسیدگی می‌کنند. این مکان در جنوبی‌ترین قسمت دیر واقع است و سال ساخت آن به زمان سلطنت ناصرالدین شاه باز می‌گردد. در قسمت شرقی دیر روبروی موزه محل اسکان اسقف و یا خلیفه وقت ساخته شده‌است دو طبقه دارد که در طبقة اول وسائل و مایحتاج ذیر در آن نگهداری می‌شود و طبقة دوم محل سکونت اسقف است. کلیسای هاکوپ مجموعه کلیسای مریم و هاکوپ مربوط به دوره صفوی است و در اصفهان، محله جلفا، خیابان نظر شرقی، میدان بزرگ واقع شده و در حال حاضر خیابان توحید از مجاور آن عبور می کند. این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شمارة ثبت ۷۶۴۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. کلیسای هاکوپ، یا کلیسای یعقوب مقدس، قدیمی‌ترین کلیسای شهر اصفهان است. سال ساخت این کلیسا ۱۶۰۷ میلادی است.در سال ۱۶۱۳ میلادی در اطراف این کلیسا، ساختمان کلیسای مریم مقدس را ساخته‌اند و در حال حاضر کلیسای هاکوپ در داخل کلیسای مریم مقدس و در ضلع شمالی آن قرار دارد. معماری کلیسای هاکوپ پلان اولیه کلیسا به شکل صلیب بوده که به علت تخریب بازوی جنوبی آن در سال ۱۸۴۳م به شکل مستطیلی در جهت شرقی – غربی درآمده است. دارای سه گنبد کوچک است که گنبد میانی نسبتاً بزرگتر است. مصالح به کار رفته در ساختمان عبارت اند از خشت و آجر. دیوارهای داخلی با گچ و دیوارهای خارجی با کاهگل پوشانده شده اند. در بالای ورودی اصلی کلیسا نیز دو کتیبه به زبان ارمنی مربوط به سال ۱۶۰۷م وجود دارد. کلیسای مریم مقدس کلیسای مریم مقدس دومین کلیسای قدیمی شهر اصفهان است و در سال ۱۶۱۳ میلادی در زمان حکومت صفویه توسط یکی از تاجران آن دوران به نام آوِدیک باباکیان ساخته شده‌است. معماری کلیسای مریم مقدس پلان کلیسا مستطیلی شرقی-غربی از نوع تالارهای گنبددار در معماری ارمنی است. بنا چندین گنبد قوسی شکل کوچک دارد اما گنبد اصلی آن، که دارای چهار نورگیر است، در وسط ساختمان قرار گرفته و به قوس هایی تکیه کرده که بر روی ستون های پهن متصل به دیوارهای شمالی و جنوبی قرار دارند. این ستون ها فضای داخلی کلیسا را به سه بخش مرتبط به هم تقسیم می کنند. در قسمت شرقی بنا محراب کلیسا واقع شده و در دو طرف آن نیز دو اتاقک مستطیل شکل قرار گرفته است. مصالح به کار رفته در بنا عبارت اند از خشت و آجر. دیوارهای داخلی ساختمان با گچ پوشانده شده اند و بر روی آنها نقاشی هایی با موضوعاتی از کتاب مقدس به تصویر کشیده شده. اطراف کلیسا، به غیر از سمت شرقی آن، دارای رواقی با بیست ستون از جنس سنگ حجاری شده است که کلیه این ستون ها با قوس هایی به یکدیگر متصل شده اند. سطح خارجی قوس ها با کاشی های لعابدار به رنگ های مختلف تزیین شده که به زیبایی نمای خارجی کلیسا افزوده است. در محوطه این کلیسا بناهای مختلفی قرار داشته اند. در سال ۱۸۴۸م در قسمت غربی کلیسا و بالای ورودی آن نیز برج ناقوس خانه ساخته شده. در مجاورت ضلع جنوبی بنا هم نمازخانه کوچکی به نام استپانوس قرار دارد. کلیسای هاکوپ مقدس نیز در نزدیکی و در داخل حیاط این کلیسا واقع شده است. کلیسای گئورگ کلیسای گئورگ مقدس در خیابان حکیم نظامی جلفا قرار دارد و بر اساس سنگ نوشته های نصب شده در جلوی محراب آن درسال ۱۶۱۱م به دست بازرگان معروف جلفا، خواجه نظر، ساخته شده و به همین علت هم به کلیسای خواجه معروف است. در میان کلیساهای جلفای اصفهان کلیسای گئورگ مقدس به علت وجود سنگ های مقدس در آن از اهمیت خاصی برخوردار است. این سنگ ها به فرمان شاه عباس به اصفهان آورده شدند. پادشاه صفوی که، سعی داشت به هر وسیله ای ممکن ارمنیان را در اصفهان نگاه دارد و از اعتقادات عمیق مذهبی آنان نیز مطلع بود، دستور داد تا کلیسای اچمیادزین مقدس، را تخریب و سنگ های آن را به اصفهان منتقل کنند و آن کلیسا را مجدداً در جلفا بنا نهند، اما از آنجایی که این کار عملی نبود، تنها پانزده قطعه سنگ از محراب و نقاط مختلف آن کلیسا جدا ساختند و آنها را به اصفهان منتقل کردند. سه قطعه از این سنگ ها با حجاری صلیب در جلوی محراب و مابقی آنها در صحن شمالی کلیسای گئورگ مقدس قرار داده شدند. از آنجایی که این سنگ ها برای ارمنیان مقدس هستند از آن زمان به بعد کلیسای گئورگ مقدس تبدیل به زیارتگاه ارمنیان ایران شد. معماری کلیسا ساختمان کلیسا پلانی مستطیل شکل در جهت شرقی-غربی دارد و دارای سه گنبد کوچک قوسی شکل است. گنبدها و سقف کلیسا بر روی قوس هایی قرار گرفته اند که بر روی سه جفت ستون پهن متصل به دیوارهای داخلی تکیه دارند. هر سه گنبد، که از میان آنها گنبد شرقی بزرگتر است، دارای نورگیرند. در منتهی الیه قسمت غربی کلیسا و بر روی سقف آن برج ناقوس قرار گرفته که در سال ۱۹۲۰م بنا شده است. مصالح به کار رفته در این کلیسا نیز عبارت اند از آجر و خشت. دیوارهای خارجی بنا با کاهگل و دیوارهای داخلی با گچ پوشانده شده اند و بر روی دیوارهای داخلی تزیینات مختصری به شکل خطوط هندسی ترسیم شده است.
|
