پرونده‌ی ویژه : بحران آب در خاور میانه
■ توجه گریز‌ناپذیر دولت به دیپلماسی آب ■ دکتر روحانی : سدسازی‌های ترکیه تأثیرات مخربی بر ایران می‌گذارد 
اگر چه این روزها بحران آب در کشور به یک موضوع مهم تبدیل شده است، بعد از سخنان علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی در تأیید وجود بحران آب در کشور، این موضوع بیش از پیش در معرض توجه قرار گرفته است. طی روزهای گذشته نیز دو همایش بزرگ در خصوص مسائل زیست‌محیطی و بحران گردوغبار که آن هم ریشه در بی‌آبی منطقه دارد، برگزار شده است؛ اما باید گفت که بحران آب در ایران و تنش‌های آبی ایران با کشورهای همسایه خود موضوع جدیدی نیست. شاید وقتی عبارت «بحران آب» را می‌شنویم نخستین مفهومی که به ذهن متبادر می‌شود، تشنگی باشد؛ اما این مسأله تنها یک بعد کوچک از این بحران است. اگر آب نباشد امنیت غذایی نیز به خطر می‌افتد. ایران در صورت کمبود آب به راحتی در تولید مایحتاج غذایی مورد نیاز خود در خواهد ماند و بعد رفته رفته شاهد سیل مهاجرت مردم از استان‌های کم‌آب به استان‌های پرآب خواهیم بود. در چنین شرایطی تقسیمات استانی کاملا به هرج‌و‌مرج کشیده می‌شود. زیرساخت‌ها از پاسخگویی درخواهند ماند و بخش‌هایی عظیمی از کشور غیرقابل سکونت می‌شود و در بخش‌های دیگر نیز شاهد تجمیع بیش از اندازه جمعیت خواهیم بود.
ایران همواره بر سر تقسیم آب‌های مرزی با همسایگانش اختلاف داشته است و بیش از ٢٥ جنگ در طول ٤٠٠سال گذشته را بر سر همین مسأله تجربه کرده است؛ البته آخرین آنها جنگ هشت ساله ایران و عراق بود که بهانه‌اش رژیم حقوقی اروند بود. اگر چه صدام بنای حمله به ایران را داشت و این مسأله تنها بهانه بود، اما همین مسأله ثابت می‌کند که حتی قراردادها و معاهدات اینگونه‌ای بر سر آب نیز نمی‌تواند مانع از جنگ میان دو کشور شود. در آن سوی ایران در مرز ایران و افغانستان بیش از ١٣٠سال است که ایران و افغانستان بر سر حق‌آبه رود هیرمند با هم مناقشه داشته‌اند. باید به این هم توجه داشت که سهم خاورمیانه از آب شیرین جهان تنها یک‌درصد است؛ بنابراین کاملا بدیهی است که آب در خاورمیانه به یک منبع استراتژیک و بسیار مهم تبدیل شود. کشورها هر کدام تلاش می‌کنند تا با ترفند‌های مختلف سهم برخورداری خود را از آب بیشتر کنند. در آخرین نمونه از این تنش‌ها کردستان عراق آب سرریز به قسمت‌های مرکزی و جنوبی عراق را به میزان ٧٠درصد کاهش داده است. کردستان عراق مدعی است که این کار را در پاسخ به احداث سدی از سوی ایران بر روی رودخانه‌ای در سردشت به کردستان عراق می‌ریزد، انجام داده است. کردستان عراق مدعی است که با احداث این سد ٨٠درصد از حق‌آبه خود را از دست داده است. مقامات کرد اعلام کرده‌اند در حال مذاکره با ایران برای حل این مشکل هستند. رودخانههای مرزی ایران حدود ۸۹ رودخانه است که شامل ۱۷ رودخانه مشترک با کشورهای همجوار، ۴ رودخانه ورودی و ۶۸ رودخانه خروجی است. افغانستان در سال‌های گذشته با تغییر مسیر و زدن سد سهم آب ایران از رودخانه هیرمند را نداده و این موضوع باعث خشک‌شدن رودخانه هیرمند و دریاچه هامون در ایران و بروز مشکل شدید کمبود آب در منطقه سیستانوبلوچستان شده است و اختلاف‌هایی را بین ایران و افغانستان به وجود آورده است. اما از طرف دیگر به جز مشکلات احتمالی سر حق‌آبه با همسایگان، ایران در منطقه‌ای از نظر جغرافیایی قرار گرفته که بین کشورها اختلافات شدید سر منابع و تقسیم‌بندی آب وجود دارد. در غرب ایران عراق، سوریه و ترکیه بر سر تقسیم‌بندی آب رودخانههای دجله و فرات اختلاف دارند، درجنوب شرقی پاکستان و هند سر حق‌آبه رود سند مشکل دارند و در شمال شرقی در آسیای میانه هم بین کشورهای ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان سر حق آب و زدن چند سد تنش وجود دارد و قرار گرفتن ایران بین این کشورها خود می‌تواند یک مشکل از نظر جغرافیای سیاسی باشد. «عادل درویش» روزنامه‌نگار عرب و نویسنده کتاب «جنگ آب: نبردهای آتی در خاورمیانه» معتقد است جنگ بعدی میان یمن شمالی و جنوبی به احتمال زیاد بر سر آب رقم خواهد خورد و کشورهای دیگری هم در خاورمیانه درگیر جنگ آب خواهند شد. او گفته: «تجربه من از نخستین جنگ خلیج‌فارس میان عراق و کویت این است که منابع طبیعی همواره در بطن درگیری‌ها وجود دارند.» طبق تحقیقات سازمان ملل تا سال ٢٠٢٥ تعداد کشورهایی که از کمبود آب رنج خواهند برد به ٣٠ کشور می‌رسد که ١٨ کشور از میان آنها در خاورمیانه و شمال آفریقا جای گرفته و این می‌تواند حساسیت منطقه خاورمیانه را که ایران هم در آن جای گرفته برای بروز «جنگ آب» یا «جنگ پنهان» در دهه‌های آینده نشان دهد. تنش‌های آبی در شمال شرق کشور در شمال شرق ایران دو کشور افغانستان و ترکمنستان قرار دارند که به دلیل قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه‌خشک دچار کم‌آبی و نیازهای مشابهی هستند. همکاری‌های این سه کشور بر سر موضوع آب محدود بوده است. سد دوستی یکی از جلوه‌های همکاری بین دو کشور در زمینه منابع آبی مشترک است که بین ایران و ترکمنستان صورت پذیرفت. متاسفانه به دلیل عدم همکاری سه‌جانبه کشورهای ایران، ترکمنستان و افغانستان در زمان ساخت سد، اخیرا کشور افغانستان با توجه به ثبات نسبی و نیاز شدیدش به آب، در حال ساخت دو سد بر روی رودخانه هریرود است که در صورت ساخت آنها بشدت بر رواناب ورودی به سد دوستی تأثیر می‌گذارد و ذخیره‌سازی، تنظیم آب و تأمین آب کشاورزی دشت سرخس را با مشکل جدی مواجه می‌کند؛ بنابراین استفاده از آب سد دوستی برای تأمین آب شرب مشهد نمی‌تواند یک راهکار برای رفع مشکل کم‌آبی شهر مشهد باشد و باید به آب‌های زیرزمینی مرزی توجه ویژه‌ای داشت. قراردادهای آبی مابین ایران و افغانستان از حدود ۱۳۰سال پیش تاکنون معطوف به آب‌های سطحی به‌ویژه استفاده از آب هیرمند بوده است که سهم ایران در هر قرارداد نسبت به قبل کمتر شده است و افغانستان با استفاده از مزیت بالادست بودن، ایران را بعضا به موضع انفعال کشانده است. لذا با توجه به استقرار حکومت باثبات در افغانستان، این کشور در جهت احیای کشاورزی خود که تنها بخش عمده اقتصادی آن است به منابع آبی نیاز بیشتری خواهد داشت. 
تنش در شمال غرب و غرب در بخش شمال غربی، ایران با سه کشور ارمنستان، جمهوری‌آذربایجان و ترکیه و در غرب با کشور عراق مرز مشترک دارد. در این منطقه پنج رودخانه مرزی وجود دارد که بزرگترین آن رودخانه زاگرس است که بین کشورهای ایران، عراق و ترکیه مشترک است و ایران در این رودخانه در موضع بالادستی قراردارد. کل جمعیت تحت پوشش رودخانه زاگرس، شامل شهرهای مهمی چون دربندیخان و زاخو در عراق، گیلان غرب، قصرشیرین و سرپل ذهاب در ایران و همچنین شهرهای کوچکی در ترکیه مانند باسکوی و کاپیلی است. در بقیه رودخانههای این منطقه، ایران در موضع پایین‌دستی قراردارد. مشکلات و اختلافات سد دوستی یکی از جلوه‌های همکاری بین دو کشور در زمینه منابع آبی مشترک است که بین ایران و ترکمنستان صورت پذیرفت. متاسفانه به دلیل عدم همکاری سه‌جانبه کشورهای ایران، ترکمنستان و افغانستان در زمان ساخت سد، اخیرا کشور افغانستان با توجه به ثبات نسبی و نیاز شدیدش به آب درحال ساخت دو سد بر روی رودخانه هریرود است که در صورت ساخت آنها بشدت بر رواناب ورودی به سد دوستی تأثیر می‌گذارد و ذخیره‌سازی، تنظیم آب و تأمین آب کشاورزی دشت سرخس را با مشکل جدی مواجه می‌کند. ترکیه به عنوان همسایه شمال غرب ایران و اثرگذار در منطقه غرب کشور، در فضای هیدروپلیتیکی دنیا به‌عنوان یکی از کشورهای تک‌رو مطرح شده و به نوعی در خلافِ جریانِ همکاری، محور جهانی برای استفاده عادلانه و منطقی بر مبنای اصل عدم اضطرار به غیر، حرکت می‌کند؛ بنابراین با توجه به این‌که بیش از ۹۸درصد آب کشور عراق، وابسته به رودخانههای دجله و فرات و به طور کلی خارج از این کشور است، فراوانی طرح‌های توسعه در ترکیه در بالادست این حوضه و کم‌شدن منابع آب سطحی، وابستگی این کشور به آب‌های زیرزمینی را نیز افزایش می‌دهد. زمانی که موضوع دستگیری عبدالله اوجالان و حمایت سوریه از کردها به وجود آمد، ترکیه سوریه را تهدید کرد که در صورت ادامه حمایت از کردها، مانع از جریان آب فرات به سوریه خواهد شد. به طور کلی طی ۴۰سال اخیر به واسطه سیاست‌های ترکیه سه‌‌چهارم آب ورودی به عراق کاسته شده است و بدیهی است که از این پس عراق برای تأمین آب مورد نیاز خود حتی به ایران نیز فشار وارد کند. علاوه بر سوریه، عراق نیز از اقدامات ترکیه نسبت به فرات تحت‌تأثیر قرارگرفته است. از سال ۱۹۹۲ که سد آتاتورک ساخته‌شده است، بسیاری از مزارع کشاورزی جنوب عراق خشک‌شده و به کانون‌های ریزگردی تبدیل‌شده است که ایران را نیز تحت‌تأثیر قرار داده و هر سال نیز بر گستره آن افزوده می‌شود؛ به‌طوری‌که منشأ ۷۵درصد از ریزگردهای عربی در ایران، عراق است. حال اگر همه این تنش‌ها و کانون‌های بحران را در کنار یکدیگر قرار دهید و بعد به اختلافات همه این کشورها در خصوص مسائل سیاسی خاورمیانه نگاهی بیندازید، درخواهید یافت که حل بحران آب تا چه اندازه نیازمند دیپلماسی فعال همه کشورهای منطقه و رسیدن به درک مشترک است. برگرفته از : صفحه‌ی ۳ روزنامه‌ی «شهروند» ـ سه‌شنبه، ۱۳ تیر ۱۳۹۶ 
تک‌جمله «گردوغبار معضلی فرامرزی است» نمایندگانی از ٤٣ کشور جهان را به تهران کشاند. صبح دیروز کنفرانسی بین‌المللی در تهران آغاز شد. برای مقابله با گردوغبار؛ پدیده‌ای که چند روزی است با بادهای ١٢٠روزه به سیستانوبلوچستان آمده و مدت‌هاست نامش از خوزستان و به‌خصوص اهواز جدا نشده است. موضوعی که پایش به ٢٢ استان ایران باز شده و البته اینطور که رئیسجمهوری در افتتاحیه نخستین «کنفرانس بین‌المللی مقابله با گرد و غبار؛ چالش‌ها و راه‌حل‌های عملی» اعلام کرد: «٨٠درصد منشأ خارجی دارد» و اگر دنیا دست روی دست بگذارد، عرصه را برای نفس‌کشیدن همه آدم‌ها تنگ خواهد کرد. حسن روحانی صبح دیروز در جمع نمایندگان وزرا و نمایندگان ٤٣ کشور جهان، ازجمله همسایگانی که گرد و غبار راه یافته، به ایران از اقدامات آنها نشأت می‌گیرد و همچنین با حضور رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزیر امور خارجه و مقامات دولتی دیگر ایران گفت: «هر کشوری فکر کند قادر است بدون آسیب‌دیدن به منافع دیگران لطمه بزند، در خطاست؛ چه عربستان و چه آمریکا.» خطاب او به ترکیه بود که بناکرده به ساختن ٢٢ سد روی رودهای دجله و فرات، افغانستان که روی هیرمند سد زده و منبع آب تالاب هامون را خشکانده، عربستان که زمین‌های کشاورزی‌اش را رها کرده و غبارش مرزها را در می‌نوردد و گروه‌های تروریستی که در عراق و سوریه زمین‌ها را مستعد غبار کرده‌اند. در کنار رئیسجمهوری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست و معاون دبیرکل سازمان ملل هم برای حاضران سخنرانی کردند و از دستاوردهای ایران در مقابله با گردوغبار و استفاده از این تجربیات برای میهمانان گفتند.
الگویی برای جهان؛ امید به تکمیل اقدامات حسن روحانی که در مدت چهار‌سال گذشته بارها خود را رئیسجمهوری «دولت محیط‌زیست» خوانده، سخنانش را با امیدواری نسبت به نتایج این همایش بین‌المللی آغاز کرد؛ همایشی که به میزبانی سازمان ملل متحد و سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران در سالن اجلاس سران کشورهای اسلامی افتتاح شد تا به مدت سه روز به انتقال تجربیات، یافتن راهکار و آگاه‌سازی و تفاهم بینجامد. او در حضور مسئولان و نمایندگان سازمان ملل متحد، وزرا و نمایندگان ٤٣ کشور و مقامات و مسئولان داخلی از اقدامات دولتش گفت و حفظ محیط‌زیست را برای سلامت و توسعه جامعه و جلوگیری از مهاجرت‌های بی‌رویه مهم دانست: «برای آن‌که بتوانیم با این معضل به خوبی مواجه شویم و خطرات و تهدیدات آن را مهار کنیم، به برنامه‌ریزی، سرمایه‌گذاری و همکاری‌های گسترده منطقه‌ای و بین‌المللی نیازمندیم.» روحانی با معرفی محیط‌زیست به‌عنوان یکی از اولویت‌های دولت یازدهم گفت: «اولین تصمیم دولت یازدهم، تصمیمی زیست‌محیطی و اولین مصوبه در دولت احیای دریاچه ارومیه بود. حتی این دولت به نام دولت محیط‌زیست، نامگذاری شد. اگر اقدام دولت نبود، امروز در غرب کشور نه‌تنها با طوفان گرد و غبار و شن، بلکه با طوفان ریزگردهای نمک مواجه بودیم و حدود ١٤میلیون نفر از مردم ایران که در استان‌های غربی کشور زندگی می‌کنند، ناچار به مهاجرت بودند.» او با بیان این موارد، تثبیت دریاچه ارومیه را یکی از افتخارات مهم دولت یازدهم و یک الگویی با اهمیت زیست‌محیطی برای منطقه و جهان دانست. رئیسجمهوری سپس سوالی پرسید: «چرا در کشور با معضل دریاچه ارومیه مواجه شدیم؟» و خودش اینطور پاسخ داد: «درست است که تغییر در شرایط آب و هوایی و کاهش نزولات آسمانی از عوامل ایجاد این مشکل است اما نبود مدیریت صحیح منابع آب، کشت بی‌رویه و افقی و توسعه آن و درنظرنگرفتن حق‌آبه دریاچه‌ها و تالاب‌ها هم باعث شد دریاچه ارومیه به شرایطی برسد که اگر ادامه می‌یافت تا سال ٩٥ به‌طور کامل خشک می‌شد و ما با گرد و غبار و طوفان نمکی مواجه می‌شدیم که زندگی را به‌طور کامل تهدید می‌کرد.» او از اقدامات دیگر دولتش هم گفت: «احیای تالاب هورالعظیم به‌عنوان یکی از این قدم‌ها باعث شده بیش از ٨٠درصد سطح این تالاب را آب فرا بگیرد. در طول این دولت همچنین اقداماتی برای دیگر تالاب‌ها از جمله هامون هم انجام شد؛ این به آن معنا نیست که تلاش‌های ملی ما کافی بوده اما در حد توان و اعتبارات خود توانسته‌ایم اقدامات ارزشمندی را در طول ٤سال به انجام برسانیم که این اقدام‌ها ادامه یافته و تکمیل خواهد شد.» به گفته رئیسجمهوری اگرچه قرار بود که بیش از ٣هزار‌میلیارد تومان برای احیای دریاچه ارومیه مصرف شود و این اعتبار در نظر گرفته شد اما عملا تا پایان سال ٩٥ حدود ٢هزار‌میلیارد تومان هزینه شده است. او ادامه داد: «مردم می‌توانند نسبت به آینده دریاچه ارومیه امیدوار باشند و دولت یازدهم در این راستا اقداماتش را تکمیل خواهد کرد. همچنین نسبت به هورالعظیم در استان خوزستان و دریاچه هامون در استان سیستانوبلوچستان هم اقداماتی باید انجام شود که برایش تلاش خواهیم کرد.» ٢٠درصد گرد و غبار کشورمان داخلی و منشأ ٨٠درصد آن خارجی است اینطور که رئیسجمهوری گفت، با وجود این‌که برخی از منشأ طوفان‌های گرد و غبار کشورمان داخلی است و حدود ٢میلیون هکتار از بیابان‌های ایران می‌توانند منشأ گرد و غبار باشند و گاهی هم هست اما منشأ خارجی گرد و غبار ایران با منشأ داخلی آن قابل قیاس نیست؛ در واقع٢٠درصد گرد و غبار کشورمان داخلی و منشأ ٨٠درصد آن خارجی است. روحانی با این مقدمه، کشورهایی که غبار ایران از آنها نشأت می‌گیرد را نام برد: «عراق، سوریه، اردن، کویت، عربستان، پاکستان، افغانستان و ترکمنستان جزو کشورهایی هستند که در منطقه ما منشأ گرد و غبارند که به داخل ایران سرازیر می‌شود. گاهی در طول ٢٤ساعت، ٨میلیون مترمکعب خاک با طوفان گرد و غبار جابه‌جا می‌شود و این به معنای آثاری است که می‌تواند در زندگی، سلامت، کشاورزی و باغ‌های مردم و محیط‌زیست کشورمان داشته باشد.» با این حال به گفته رئیس دولت تدبیر و امید، مسأله گرد و غبار در دهه‌های گذشته هم در منطقه و ایران مسبوق به سابقه بوده است؛ هرچند «امروز این پدیده خطرناک نسبت به گذشته چند برابر افزایش یافته» به‌طوری که «اگر در دهه‌های گذشته در طول سال ١٠ یا ٢٠ روز شاهد این پدیده بودیم، امروز در برخی مناطق سالانه ١٠٠ روز و گاهی ١٣٠ روز با گرد و غبار مواجه‌ایم.» همچنین «اگر دریاچه هامون با ظرفیت ١٥میلیارد متر مکعب آب می‌توانست بادهای ١٢٠ روزه سیستان و بلوچستان را برای مردم مطبوع کند، امروز با خشک شدن این دریاچه معضل بزرگی برای مردم شده است.» او این‌ها را گفت و سپس با طرح این سوال که «راه چاره چیست؟» چنین پاسخ داد: «امروز گرد و غبار مانند بسیاری از مسائل زیست‌محیطی از حد مسائل ملی فراتر رفته و جنبه منطقه‌ای و گاهی جهانی یافته است. در غرب و شرق آسیا و شمال آفریقا و در بسیاری از مناطق دیگر جهان، مردمِ بسیاری از این پدیده در رنجند. بی‌تردید معضل گرد و غبار راه چاره دارد که برخی از آنها سلبی و برخی ایجابی است.» خشکی هامون در ایران؛ رنج برای افغانستان رئیس دولت‌های یازدهم و دوازدهم با بیان این موارد و این‌که فعالیت‌هایی نظیر «احداث سد و بندها بدون مطالعه کافی و در نظر نگرفتن آثار آن بر محیط زیست برای آینده خطرناک بوده و باید متوقف شود»، به اقدامات تازه ترکیه پرداخت؛ ساخت ٢٢ سد روی رودهای دجله و فرات که به گفته کارشناسان زندگی را در عراق و سوریه مختل خواهد کرد و البته تبعات آن به ایران هم خواهد رسید. روحانی درحالی اقدامات بسیاری از کشورها را نقد کرد که نمایندگانی از آنان در این اجلاس حضور داشتند. او در این‌باره گفت: «این‌که در ترکیه طرح احداث ٢٢ سد در جریان است، می‌تواند تأثیرات بسیار مخربی بر رودخانه دجله و فرات بگذارد و در سایه آن عراق، ایران و بسیاری از کشورها را تحت‌تأثیر قرار دهد. پس نمی‌توان در برابر آثار مخرب آن بیتفاوت بود و از این‌رو هم کشورهای منطقه و هم سازمان‌های بین‌المللی در این زمینه مسئولیت دارند.» روحانی ادامه داد: «نمی‌توان در برابر آنچه محیط زیست را تخریب می‌کند، بیتفاوت بود. احداث سد و بندهای متعدد در شمال و جنوب افغانستان می‌تواند بر خراسان ما و سیستان و بلوچستان ما اثر بگذارد. اگر دریاچه هامون به‌طور کامل خشک شود، نه‌تنها سیستان و بلوچستان که افغانستان هم در رنج خواهد بود.» او سپس با بیان این‌که اگر جلوی طوفان‌های شن گرفته نشود، همه مردم کشورهای منطقه ناچار به مهاجرت خواهند شد، گفت: «کانون‌های تمدن بشری در منطقه و کشاورزی، شهرسازی و زندگی مردم متوقف شده و از این‌جا رخت برخواهد بست. این یک مسئولیت انسانی، بین‌المللی و منطقه‌ای در برابر مردم است. بنابراین نمی‌توانیم بدون همکاری با کشورهای همسایه، منطقه و جهان بر معضل بزرگ گرد و غبار پیروز شویم.» 
قوی‌تر بودن در منطقه را کنار بگذاریم او در ادامه سخنانش اشاره‌ای به قوی‌تر بودن منطقه به جای قوی بودن یک کشور در منطقه کرد: «قبلا هم گفته‌ام که بحث درباره این‌که کدام کشور باید در منطقه قوی‌تر باشد، باید کنار گذاشته شود. قوی‌ترین کشور در منطقه بودن نباید به‌عنوان هدف اول دنبال شود، بلکه باید منطقه قوی‌تر مدنظر ما باشد، نه این‌که در رقابت‌های منطقه‌ای یک کشور بخواهد در برابر کشورهای دیگر منطقه قد علم کند و قدرت خود را به رخ بکشاند و تفرقه و شکاف و اختلاف را بیشتر کند.» روحانی با بیان این موارد گفت: «ما در منطقه مهم خاورمیانه و غرب آسیا عضو یک خانواده هستیم و نمی‌توانیم از هم فاصله بگیریم. در یک خانواده قوی است که یک جمع می‌تواند خوب زندگی کند و نباید چنین باشد که تنها یک فرد در جمع خانواده قوی بوده و بقیه ضعیف باشند. به جای قوی‌ترین کشور منطقه شدن، باید در پی قوی‌تر شدن منطقه خود باشیم.» رئیسجمهوری ادامه داد: «امروز باید به فکر منطقه قوی و قوی‌تر باشیم و باید رقابت‌های مخرب و نابجا را کنار بگذاریم. شعله جنگ‌ها و رقابت‌های منطقه‌ای را خاموش کنیم چرا که شعله مخرب این جنگ‌ها نه‌تنها سیاست که طبیعت را هم فراخواهد گرفت.» او همچنین گفت: «اگر داعش و باقی گروه‌های تروریستی در عراق و سوریه به تخریب ساختمان‌ها، مزارع و کشتن انسان‌های بی‌گناه می‌پردازند؛ همان کشاورزی آباد منطقه به بیابانی تبدیل خواهد شد که فردا روز از گرد و غبار آن مردم منطقه رنج خواهند برد.» رئیس دولت تدبیر و امید تروریسم را معضلی در منطقه خواند که مانند میکروبی مسری همه منطقه را فرا می‌گیرد و بنابراین «هر قدرت و ابرقدرتی که تصور کند تروریسم می‌تواند ابزاری برای پیشبرد اهداف منطقه‌ای و جهانی‌اش باشد، کاملا در اشتباه است. چرا که تروریسم دامن همه را می‌گیرد، مگر آن‌که همه دست به دست هم داده و این معضل بزرگ را از بین ببریم.» در این مورد روحانی هیچ سیاستی در منطقه و خاورمیانه را جز سیاست برد – برد موفق ندانست و گفت: «اگر کسی فکر می‌کند تنها می‌تواند منافع خود را با ضایع کردن منافع دیگران تأمین کند، در اشتباه است ولو این کشور آمریکا باشد. هر کشوری که تصور کند می‌تواند به منافع سایر کشورها صدمه بزند و در مقابل منافع خود را حفظ کند، خطا کرده است.» او با بیان این‌که امروز دوران دیوارکشی‌ها در جهان پایان یافته است، ادامه داد: «اگر رهبران بعضی کشورهای تازه به دوران رسیده به فکر دیوارکشی افتاده‌اند، بدانند این دوران سپری شده است. امروز باید دست به دست هم دهیم نه این‌که دست یکدیگر را قطع کنیم. امروز دورانی است که باید در کنار هم باشیم، نه این‌که از هم فاصله بگیریم.» روحانی با این گفته‌ها از عربستان و آمریکا درحالی نام برد که نماینده عربستان با وجود دعوت به همایش محیط زیستی تهران در آن حضور نداشت: «باید با احترام به حقوق دیگران، حقوق ملت خود را حفظ کنیم نه با تهدید. اگر عربستان و آمریکا چنین تصوری دارند، اشتباه می‌کنند. این‌جا حتی از اسراییل نام نمی‌برم، چرا که تمامیتش بر مبنای اشتباه، خطا، اشغال و تجاوزگری است.» رئیس دولت‌های یازدهم و دوازدهم بار دیگر تنها راه برای زندگی مسالمت‌آمیز در غرب آسیا و تمام جهان را سیاست برد – برد دانست؛ سیاستی که براساس آن «باید به هم کمک کنیم و کنار یکدیگر قرار بگیریم.» این سیاست به گفته روحانی در محیط زیست هم باید به کار گرفته شود: «یعنی دنبال طرح‌هایی باشیم که در آن هم ایران، هم ترکیه و هم عراق سود ببرند؛ نمی‌توان طوری حرکت و رفتار کرد که تنها یک کشور از سرچشمه‌های آب منتفع شود و تصور کند که می‌تواند با اقدامات خود، آینده مطمئنی برای مردم کشورش رقم بزند. این‌جا راهی نداریم جز یاری یکدیگر.» مذاکره با عراق، افغانستان و ترکمنستان در حالی که به گفته رئیسجمهوری در جمهوری اسلامی ایران در بیش از هفت و نیم‌میلیون هکتار از بیابان‌ها، کنترل و عملیات بیابان‌زدایی انجام شده اما هنوز بیش از ٢میلیون هکتار از بیابان‌های ما که منشأ گرد و غبار محسوب می‌شوند، «خطرناکند» و البته در کنار آنها «بسیاری از سرزمین‌هایی که در کشورهای همسایه و حاشیه ما قرار دارند» هم ظرفیت ایجاد این خطر را دارند. او با این توضیحات از ادامه مذاکرات با کشورهای تولید‌کننده گرد و غبار خبر داد: «مذاکرات و گفت‌وگوهایی با عراق، افغانستان و ترکمنستان در ارتباط با محیط زیست صورت گرفته است. با تمامی کشورها در سایه گفت‌وگو، مذاکره و مفاهمه می‌توانیم به طرح‌های مشترک و نتایج و تفاهماتی برسیم که به نفع کل منطقه باشد و در این راه باید همه احساس کنیم که اعضای یک خانواده‌ایم و برای هم تلاش می‌کنیم.» او همچنین گفت: «اگر مردم عراق بابت مشکلات زیست‌محیطی در رنج باشند، ناچار به مهاجرت می‌شوند. بر اثر مهاجرت، شهرهای نزدیک مرزهای دو کشور، ویران شده و به تجارت و روابط مردم آسیب خواهد رسید و ضرر این مهاجرت‌ها، شامل حال ما هم خواهد شد. ما باید به فکر دیگران باشیم و بدانیم معضل محیط زیستی، فراملی و فرامنطقه‌ای است.» جنگ، اوضاع گرد و غبار را بدتر می‌کند پیش از سخنان رئیسجمهوری، معصومه ابتکار، معاون رئیسجمهوری و رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست، در سخنانی گزارشی از برنامه‌ها و اقدامات انجام‌شده در زمینه مقابله با گرد و غبار در داخل و خارج کشور داد. ابتکار دلیل انتخاب ایران به‌عنوان میزبان این کنفرانس را شرح داد: «ایران که در بخش‌های اقتصادی و اجتماعی از پدیده گرد و غبار آسیب دیده است، در مجامع بین‌المللی تلاش بسیاری کرده تا سازمان ملل ٤ قطعنامه درخصوص گرد و غبار تصویب کند. دلیل اهمیت مسأله گرد و غبار افزایش تعداد و شدت گرد و غبارها در ایران و دنیاست و باعث شده توجه‌ها به آن جلب شود. تشدید وقایع گرد و غبار در ایران باعث شده برای نمونه استان‌های خوزستان و سیستانوبلوچستان آسیب بسیاری ببیند اما در عین حال ایران توانسته گام‌های موثری برای حل این پدیده داشته باشد.» او برگزاری این کنفرانس و جمع‌شدن این تعداد از وزرا و نمایندگان از کشورهای مختلف را فرصت مناسبی برای ارایه نظرات و پیداکردن راه‌حلی مناسب برای مقابله با گرد و غبار دانست. ابتکار با بیان این‌که مناقشات و جنگ‌ها اوضاع را وخیم‌تر می‌کند، گفت: «لزوم توجه جامعه جهانی به ایجاد سازگاری و مقاومت در برابر پدیده گرد و غبار از طریق افزایش تاب‌آوری جوامع و ترویج نمونه‌های موفق، استفاده از فناوری‌های پیشرفته برای مدیریت منابع آب و خاک را می‌طلبد.» مهاجرت ٥٠میلیون نفر به دلیل گرد و غبار «هائون لیانشو» سخنران دیگر این کنفرانس بود؛ معاون دبیرکل سازمان ملل متحد. او در سخنانش بارها از تلاش‌های ایران برای جلب مشارکت جامعه جهانی به موضوع گرد و غبار حمایت کرد و از اقدامات مثبت ایران یاد کرد. مثلا با یادکردن از برگزاری نشست تغییرات اقلیمی مراکش در‌سال گذشته و نقش فعال ایران در آن یا تلاش برای احیای دریاچه ارومیه. معاون دبیرکل سازمان ملل متحد در ابتدای سخنانش گفت: «دبیرکل سازمان ملل از جمهوری اسلامی ایران به خاطر میزبانی این همایش مهم تشکر کردند. همچنین برنامه عمران ملل متحد (UNDP) مفتخر است که در هماهنگی برای برگزاری این رویداد مهم با ایران همکاری و هماهنگی داشته است.» او سپس با بیان این‌که طوفان‌های گرد و غبار به مرزهای سیاسی احترام نمی‌گذارند، ادامه داد: «طبق گزارشى در‌سال ٢٠١٥، مسأله گرد و غبار تا ده‌ها سال آینده ٥٠میلیون نفر را از خانه‌هایشان خواهد راند. بیابان‌زایی طی ۱۰سال گذشته باعث مهاجرت در بسیاری از نقاط شده است.» به گفته لیانشو، این مسأله در سال‌های آینده ۱۷درصد تولید ناخالص داخلی جهان را از بین خواهد برد؛ پدیده‌ای که توانسته بر سلامت و رفاه اقتصادی و اجتماعی انسان‌ها در خاورمیانه و سایر نقاط جهان را تحت‌تأثیر قرار بدهد. در ادامه معاون دبیرکل سازمان ملل متحد با اشاره به افزایش وقوع طوفان‌های گرد و غبار طی یک‌دهه گذشته گفت: «در خاورمیانه شدت گرد و غبار رو به افزایش است و این موضوع جلوى کشورها را براى رسیدن به اهداف٢٠٣٠ مى‌گیرد.» براساس توضیح او، اگرچه در ایران بیش از ٢٠درصد مراتع در معرض بیابان‌زایى هستند اما با این حال، این کشور تلاش بسیاری برای مقابله با آن انجام داده و درعین حال سازمان ملل هم براى احیای ٣میلیون هکتار از زمین‌های ایران حمایت کرده تا جلوی بیابان‌زایی را بگیرد. هائون لیانشو با اشاره به این موارد احیای دریاچه ارومیه را به‌عنوان نمونه‌ای از این تلاش‌ها مثال زد و گفت: «این نشان می‌دهد رئیسجمهوری ایران به این پدیده توجه کرده است.» برگرفته از : صفحه‌ی ۱۷ روزنامه‌ی «شهروند» ـ سه‌شنبه، ۱۳ تیر ۱۳۹۶ |
