■ ارزیابی تحول زبان الگو در معماری مسکن

■ عنوان مقاله: ارزیابی تحول زبان الگو در معماری مسکن؛ بررسی موردی: خانه‌های دوره‌ی قاجار و مسکن معاصر در شهر زنجان
■ نویسندگان: محمد باقری، عیسی حجت، مینا دشتی
■ انتشاریافته در: نشریه‌ی «نامه‌ی معماری و شهرسازی»، دوره‌ی ۷، شماره‌ی ۱۴، بهار و تابستان ۱۳۹۴.

■ چکیده :
نوع و تکثر الگو‌های سکونت معاصر و غفلت از الگوهای بومی، بازخوانی زبان‌الگوی خانه‌ ایرانی و همسازی آن با انگیزه‌ها و نیازهای ساکنان را ضروری ساخته است. هدف این پژوهش بررسی تطبیقی تنش‌های رفتاری-مکانی در گونه‌های مسکن و رفع آنها از طریق بازنگری در سازمان فضایی و الگوهای مکان-رفتار است. پس از تعریف زبان‌الگو و عناصر ساختاری-معنایی آن، ۲۰ نمونه از خانه‌های سنتی دوره قاجار و ۲۰ نمونه از خانه‌های ویلایی و آپارتمانی شهر زنجان به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای انتخاب شد و الگوی معماری آنها در سه مقیاس کلان، میانی و خرد در ابعاد فضایی (ارتباط با پیرامون، تنوع‌ فضایی، جزئیات معماری و مبلمان) و ابعاد ادراکی-رفتاری (ارتباط با طبیعت، تأثیرگذاری حسی، رفتاری و عاطفی بر ساکنان) ارزیابی گردید. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که مسکن سنتی زنجان (تا دوره قاجار) از الگوهای مکان-رفتار پویا و فعال برخوردار بوده و در مسکن معاصر (خانه‌های ویلایی و واحد‌های آپارتمانی امروزین) به‌تدریج به الگوهای ایستا و غیر‌فعال تغییر یافته ‌است. تحول طراحی بوم‌سازگار و چند‌عملکردی در مسکن سنتی به طراحی فرمی-عملکردی و بی‌توجهی به زیست‌بوم در مسکن معاصر، سازمان ادراکی-رفتاری و زبان‌الگوی سکونت را تضعیف کرده است. استنتاج نهایی تحقیق آن است که با بذل توجه عمیق به الگوهای فرهنگی (رفتاری) و سازمان فضایی، زبان‌الگوی سکونت قابل بازیابی است. تقویت رابطه بصری و دسترسی به طبیعت، طراحی مبتنی بر حواس محیطی (بینایی، بویایی، لامسه)، حفظ تشخص، تنوع و انعطاف‌پذیری فضاهای سکونتی، تعامل‌پذیری خانواده و همسایگان و تداعی‌گری خاطرات در بازآفرینی سازمان فضایی و زبان‌الگوی سکونت تأثیرگذار است.

■ کلیدواژگان :
زبان الگو، الگوی مکان ـ رفتار، خانه‌ی سنتی، خانه‌ی معاصر، زنجان.