با کلیک بر روی تصویر، مطلبی دیگر، مرتبط با موضوع در دسترس شما خواهد بود.
نام مقاله : گزارش‌های جغرافیایی بررسی‌های کارتوگرافی در جنوب‌شرقی ایران پدیدآورنده : زنده‌یاد مهندس محمد پورکمال چکیده : مباحث جغرافیایی ـ تاریخی ایران از مسائل پیچیده‌ی جغرافیای جهان قدیم است. درباره‌ی بناهای تاریخی موجود که شکل اصلی آن‌ها با تعمیرات و یا تغییراتی محفوظ مانده، تطبیق وضع کنونی با گذشته‌ی محل مورد نظر و دگرگونی‌هایی که در دوران متمادی تاریخی پیش آمده، روشن و آشکار است. امروز که ما شرح جالب مسافرت یک سفیر خارجی را از دربار صفویه در دست داریم و آن را در بنای عالی‌قاپو و میدان نقش‌جهان و یا چهل‌ستون اصفهان قرار می‌دهیم، وضع دربار و دارالحکومه و ویژگی‌های اجتماعی آن زمان روشن می‌شود؛ ولی اگر فاصله‌ی زمانی ما با اماکن جغرافیایی فزونی یابد، خاصه که در تندباد حوادث تاریخی محل‌های مشهور قدیمی رو به ویرانی رفته باشند، از بسیاری از شهرهای عمده جز خرابی‌ها نام و نشانی نیست. مشکل بزرگ‌تر، وضع شهرهایی‌ست که از صحنه‌ی زندگی محو و نابود شده‌اند و حتا جای آن‌ها بر ما پنهان است. برای نمونه، «هکاتوم پیلوس»، پایتخت اشکانیان در کجا بوده است؟ شهر معروف «سیستان» که در دوره‌ی پیش از اسلام زرنگای هخامنشی بوده و مسلمین آن را «رام‌شهرستان» می‌گفته‌اند و پس از اسلام «زرنج» جانشین آن شده و تا زمان امیرتیمور آباد و معمور ماند، در کجاست؟ وقتی بررسی شهرهای بزرگ تا این اندازه پیچیده و نارسا باشد، وضع شهرهای کوچک و دیه‌ها جای خود دارد. اگر به یکی از کتب مسالک و ممالک جغرافی‌نویسان سده‌ی چهارم هجری نگاه کنیم و فهرستِ آبادی‌ها و وضع راه‌های هزار سال پیش را با اوضاع و احوال کنونی بسنجیم، شاید صدها اعلام جغرافیایی مهجور و گمنام باشند. اسم بسیاری از آبادی ها عوض شده و غالباً کلمات فرس قدیم و پهلوی و نام‌های عربی و فارسی درهم شده‌اند، که شناسایی ریشه‌ی بنیادین را دشوار می‌کند و حتا جغرافی‌نویسان در ضبط کلمات دچار اشتباه شده‌اند وکاتبانِ نابلد هم در هر نسخه‌نویسی اساسی را به نحوی تغییر داده‌اند. شاید آسان‌ترین بخش این تفحص‌ها، شناسایی و تحقیق درباره راه‌های دنیای قدیم باشد و چون مسیر راه‌ها همیشه از گذرگاه‌های طبیعی با ملاحظه‌ی شرایط ارتباطی زمان بوده است و این راه‌ها با کم‌یابیش تفاوت در طول حوادث تاریخی ثابت مانده‌اند، با شناسایی دقیق راه‌ها می‌توان محل بسیاری از آبادی‌های پیش‌ترموجود را پیدا کرد. البته این روش هم تهی از اشکال نخواهد بود؛ زیرا در ذکر فواصل و مراحل راه‌ها اشتباه فراوان دیده می‌شود و در درون ایران که مراحل بیشتر به‌صورت کلات و یا رباط بوده‌اند، امروز اثری از آن‌ها برجا نیست. ذکر محل حوض و یا آب‌انبار هم مشکل‌گشا نمی‌تواند باشد. کلیدواژه‌ها : جغرافیای جهان قدیم ، وضعیت شهرها ، نقشه‌های قدیمی ، شناسایی راه‌ها ، بررسی و تفحص تاریخی.
|
