■ برازیلیا، جوان‌ترین عضو فهرست میراث جهانی

برازیلیا پایتخت کشور برزیل، کمتر از 50 سال پیش بر اساس یک نقشه و برنامه‌شهری از پیش تعیین شده، در فلات‌های مرکزی این کشور از هیچ ساخته شد. این شهر که به خاطر طراحی شهری و معماری بلندپروازانه‌اش شهرت دارد، از سال 1987 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

برازیلیا پایتخت کشور برزیل، کمتر از 50 سال پیش بر اساس یک نقشه و برنامه‌شهری از پیش تعیین شده، در فلات‌های مرکزی این کشور از هیچ ساخته شد. این شهر که به خاطر طراحی شهری و معماری بلندپروازانه‌اش شهرت دارد، از سال 1987 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.
ژاسکلینو کوبیتشک، رئیس جمهور وقت برزیل، دستور ساخت برازیلیا را در دهه 50 میلادی صادر کرد. طراح بافت شهری برازیلیا لوسیو کوستا بود و اسکار نیمیر سرپرست تیم معماری و طراح بسیاری از ساختمان‌های اداری و بزرگ شهر بود. طراحان و معماران این شهر، آن را بر اساس ایده‌ها و نظریات لوکوربوزیه، معمار مشهور فرانسی، ساختند. برازیلیا در عرض 41 ماه، از سال 1956 تا 1960 در فلات‌هاای مرکزی کشور برزیل ساخته شد.
پیش از برازیلیا، شهر ریودوژانیرو به مدت بیش از 200 سال پایتخت کشور برزیل بود و طی این مدت همه منابع و امکانات این کشور در نواحی جنوبی تمرکز یافته بود. ساخت برازیلیا و انتقال پایتخت این کشور از ریودوژانیرو به آن موجب توسعه نواحی مرکزی کشور برزیل و ایجاد تعادل میان بخش‌های مختلف کشور شد، هر چند که عده‌ای تعتقاد دارند هدف اصلی از ساخت برازیلیا انتقال پایتخت به مکانی کم‌جمعیت و دور از توده‌های مردم بود.
بر اساس یک افسانه، در سال 1883 یک کشیش ایتالیایی به نام دون بوسکو رویایی پیش‌گویانه می‌بیند و خبر از ساخت شهری مدرن در محل فعلی برازیلیا می‌دهد. امروز یکی از مهم‌ترین کلیساهای جامع شهر برازیلیا به نام این کشیش مسیحی نام‌گذاری شده است.
طراحی شهری لوسیو کوستا برای برازیلیا بسیار جامع، دقیق و کامل بود. این طرح مشخص می‌کرد که کدام یک از قسمت‌های شهر مسکونی هستند و کدام بخش‌ها تجاری هستند. این نقشه محدوده استقرار صنایع و کارخانجات را مشخص می‌کند و نیز این که در هر ناحیه چه ساختمان‌هایی و حداکثر با چه ارتفاعی می‌توانند ساخته شوند را با جزئیات کامل بیان می‌کند.
کوستا اصرار داشت که برازیلیا طرحی شبیه یک پروانه داشته باشد، اما امروز بسیاری از مردم نقشه این شهر را شبیه پرنده‌ای با بال‌های گشوده یا هواپیما می‌پندارند. بدنه این هواپیما وزارت‌خانه‌ها، ساختمان‌های دولتی، ساختمان مجلس سنا و کلیسای جامعی با معماری بلندپروازانه که توسط اسکار نیمیر طراحی شده است را در خود جای داده است. همچنین برج تلویزیون برازیلیا نیز که چشم‌انداز زیبایی از شهر و دریاچه آن دارد، در همین قسمت واقع شده است.
بال‌های هواپیما که بال شمالی و جنوبی نام‌گذاری شده‌اند، هر یک حدود 7 کیلومتر طول دارند. خیابان‌هایی که بین این بال‌ها و دریاچه قرار دارند کلیساها، مدارس و بیمارستان‌های شهر را در خود جای داده‌اند. یک بزرگراه عریض به نام ایکسو که از زیر یک ایستگاه اتوبوس مرکزی ــ که بانک‌ها و هتل‌های شهر را اطراف خود جای داده است ــ می‌گذرد، بال شمال و جنوبی شهر را به یکدیگر متصل می‌کند. نواحی مسکونی برازیلیا در اطراف این بزرگراه واقع شده‌اند و از بلوک‌هایی تشکیل شده‌اند که هر یک یازده ساختمان سه تا شش طبقه را در خود جای داده‌اند که کلیساها و مدارس نیز بین آن‌ها واقع شده‌اند. در برابر هر بلوکمحوطه درخت‌کاری و فضای سبز وجود دارد و به گفته ساکنان شهر، برازیلیا یکی از بهترین شهرهای جهان برای بزرگ کردن کودکان است.
برازیلیا همچنین صاحب یک باغ‌وحش است که در نزدیکی فرودگاه ساخته شده است. سفارت‌خانه‌ها، کلوب‌های تفریحی و خانه‌های بزرگ ویلایی اطراف دریاچه حلقه زده‌اند. یک پارک بسیار بزرگ به نام پارک داسیداد فضای لازم برای دویدن، دوچرخه‌سواری و تماس با طبیعت را در اختیار ساکنان شهر می‌گذارد.
به گفته منتقدان، یکی از مشکلات شهر برازیلیا این است که طراحان آن به هیچ‌وجه عابران پیاده را مد نظر نداشته‌اند. در نقشه اصلی شهر، هیچ چراغ قرمزی وجود نداشت و اتومبیل از تونل‌ها و پل‌ها برای احتراز از تقاطع‌ها عبور می‌کردند. امروز که حدود 500 هزار نفر در مرکز برازیلیا (غیر از شهرهای اقماری آن) زندگی می‌کنند، عابران پیاده باید فواصل طولانی را برای رفتن به مکان‌های مورد علاقه خود طی کنند و عبور از بزرگراه‌ها نیز بسیار خطرناک است. در سال‌های اخیر در برازیلیا برای حل این مشکل خطوط مترو ساخته شده است. با این حال و در عین این که وسایل نقلیه عمومی به وفور در برازیلیا یافت می‌شود، اغلب مردم این شهر استفاده از اتومبیل شخصی را برای حمل و نقل ترجیح می‌دهند. بر اساس یک ضرب‌المثل مشهور در این شهر، مردم برازیلیا به جای پا با چرخ به دنیا می‌آیند.
انتقاد دیگری که که کارشناسان در مورد برازیلیا مطرح می‌کنند، جابجایی مردم فقیر شهر به شهرک‌های اقماری دوردست چون تاگوئاتینگا، گاما و سیلاندیا است. این شهرک‌های اقماری به وسیله بزرگراه‌ها و سیستم حمل و نقل عمومی به مرکز برازیلیا متصل می‌شوند. ساکنان این شهرک‌های اقماری از سطح زندگی بسیار پایین‌تری نسبت به ساکنان مرکز برازیلیا برخوردارند و اغلب هنگام صحبت از برازیلیا، این شهرک‌های اقماری نادیده گرفته می‌شوند. این در حالی است که جمعیت این شهرک‌ها بسیار بیشتر از خود برازیلیا است و بعضی از آن‌ها چون تاگوئاتینگا اکنون از خود برازیلیا نیز بزرگتر شده‌اند.
از آن جایی که برازیلیا کمتر از پنجاه سال قدمت دارد، تنها حدود نیمی از مردم شهر در آن متولد شده‌اند و بقیه مردم از ایالت‌های اطراف و ریودوژانیرو به آن منتقل شده‌اند.
این شهر در اصل برای زندگی 500 هزار سکنه طراحی شده بود، اما امروز با احتساب جمعیت شهرک‌های اقماری حدود 2/2 میلیون نفر (بر اساس سرشماری سال 2004) در آن زندگی می‌کنند.