فروریزش و فرونشست، دو بلای تازه‌ی بافت‌ها و ساختمان‌های تاریخی کشور
حفر تونل‌های مترو و خشک شدن‌های پی‌در‌پی رودها در شهرهای گوناگون و رها شدنِ قنات‌ها، بسیاری از نقاط مسکونی و بافت‌های تاریخی را با خطر فروریزش و فرونشست روبه‌رو کرده است. این در حالی است که به گفته‌ی یک مسئول میراث فرهنگی کشور، آن سازمان در حوزه‌ی درمان و نه پیشگیری می‌تواند فعالیت کند. حفر تونل مترو و خشک شدن‌های پی درپی رودها در شهرهای مختلف و از جمله اصفهان باعث شده تا پل‌های تاریخی شهرهای مختلف از جمله اصفهان در معرض نشست قرار بگیرند. علیرضا روحانی، رییس شورای هماهنگی سمن‌های میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور میگوید: پل‌های صفوی که روی زاینده‌رود زده شدهاند، در معرض نشست هستند. «شهرام امیری» مدیر امور بین‌الملل اداره کل میراث‌فرهنگی اصفهان با اشاره به عادی بودن ترک برداشتن پل‌های تاریخی با توجه به نوسانات آب، آب پاکی را روی دست همگان می‌ریزد و میگوید: «میراث می‌تواند در حوزه درمان فعالیت کند نه پیشگیری.» سی‌وسه پل، قربانی سوء مدیریت‌ها به گفته روحانی، وضعیت سی‌وسه پل از سایر پل‌های صفوی که هر ساله گردشگران زیادی از جهان را به سمت اصفهان می‌کشاند، بدتر است. سی‌وسه پل تنها از خشکسالی و قطع و وصل‌های فصلی آب به روی زاینده رود زخم نمی‌خورد. زخم کاری را ابتدا دستگاه حفر «مترو» به آن زد تا ترک‌ها خیلی زودتر از آنچه خشکسالی می‌تواند به آن زخم بزند، خود را نشان بدهد. متروی اصفهان تا پیش ازرسیدن به سی‌وسه پل، بخشی از چهارباغ را خشک کرد. هشدارهای کارشناسان و تلاش‌های فعالان میراث‌فرهنگی و رسانه‌ها، مسببان این امر را به دادگاه کشاند اما به نتیجه‌ای که بتواند میراث‌فرهنگی را از زخم توسعه برهاند، منجر نشد. تیغ توسعه همچنان به زخمی‌کردن میراث صفوی‌ها ادامه داد. مترو در دولت گذشته به سی‌وسه پل رسید تا ترک‌ها بر تن یکی از زیباترین پل‌های تاریخی کشور رعشه بیندازد. این اتفاق در نتیجه یک اشتباه محاسباتی به وقوع پیوست. هرچند بخشی از افکارعمومی مدعی وجود «گنجینه» در زیر سی‌وسه پل و بخش حفاری شده بودند اما این مساله همواره از سوی مجریان به «طنز» نگریسته شد. دستگاه حفار آن‌طور که روحانی هم میگوید در اثر یک انحراف به «رمپ» سی و سه پل رسید وعملیات را متوقف کرد. 
مجریان تا مدت‌ها کاسه «چه کنم» دست گرفتند! چون دستگاه حفر آلمانی نمی‌توانست به عقب برگردد. باید آن را عمودی از زمین خارج می‌کردند اما هزینه زیادی روی دست مجریان می‌گذاشت. احتمال تخریب گسترده در سی‌وسه پل هم می‌رفت. به گفته روحانی در نهایت آن‌ها به این نتیجه رسیدند که مسیر را ادامه و آن را از زیر ساختمان‌های شخصی عبور دهند. این مساله هم نیاز به مصوبه مجلس شورای اسلامی داشت. روحانی میگوید: «در سکوت خبری این اتفاق انجام گرفت. حتی اجازه ندادند که خیلی از اعضای شورا در جریان این ماجرا باشند». بعد از آن ایستگاه جدید را چند متر بالاتر از ایستگاه سی و سه پل زدند. روحانی میگوید: «برای ساخت ایستگاه اول بخشی از درختان چهارباغ قطع شد، بعد از دوسال هزینه، به سمت ساخت ایستگاه جدید رفتند. بخشی دیگر از درختان چهارباغ(دوره صفوی) هم برای ساخت ایستگاه جدید قطع شد. همان هزینه دوباره انجام گرفت.» در نهایت مسیر مترو در ۴۰ متری سی‌وسه پل حفر شد که به گفته کارشناسان زمین را سست کرد تا نشست زمین از این ناحیه هم به تاریخ اصفهان آسیب بزند. بنابراین زیر پای «سی‌وسه پل» را ابتدا مترو خالی کرد اما نقشه تلخ را سدسازی‌ها، انتقال آب برای صنایع و... برای این پل تاریخی کشیدند. وضعیت سی‌وسه پل خطرناک است روحانی نقشه هوایی اصفهان را یادآور می‌شود و میگوید: «اگر به نقشه هوایی از اصفهان و بستر زاینده رود توجه شود، مشخص می‌شود که این رود به صورت یک خط مستقیم در شهر جریان دارد اما به سی و سه پل که می‌رسد، قوس پیدا می‌کند.» به گفته او: «تمام پل‌های اصفهان بویژه پل‌های صفوی که روی بستر زاینده‌رود بنا شدهاند، زیربنای آن‌ها روی بستر سنگی ساخته شده است. سی و سه پل تنها پلی است که روی بستر سنگی بنا نمی‌شود، چون می‌خواستند ستون فقرات اصفهان صفوی(چهارباغ عباسی و چهارباغ بالا) را به‌وسیله سی و سه پل بهم متصل کنند، زاینده‌رود را منحرف کردند تا سی و سه پل را روی بستر شنی و ماسه‌ای بسازند.» برای همین صفوی‌ها زیر پایه‌های پل را به عمق ۳۰ متر شمع‌کوبی کردند. اینجاست که حیات این پل به آب بستگی پیدا می‌کند. روحانی تأکید می‌کند: «ماندگاری ملات پایه‌های سی و سه پل به آب بستگی دارد. زمانی که آب به این ملات نمی‌رسد، باعث ترک‌خوردن پایه‌ها و فرونشست پل می‌شود.» کارشناسان پیش از روحانی و در سال‌های گذشته هم نسبت به شوک قطع و جاری کردن آب در زاینده رود روی پایه‌های سی‌وسه پل هشدار داده اند: «این جریان دائما به پل‌های سی و سه پل صدمه وارد می‌کند.» هشدارهایی که البته دردی از زاینده رود و پل‌های تاریخی‌اش دوا نکرد. برنج همچنان در اصفهان کشت می‌شود. صنایع در اصفهان نه تنها عقب نشینی نکردند که در پاسخ به اعتراض‌ها فاز جدید صنایع پرآب بر اصفهان به سمت چهارمحال و بختیاری رفت تا همه چیز از سرچشمه آب بخورد. روحانی حرکت ماشین‌های سنگین روی سی‌وسه پل را هم یکی از علل ترک‌های امروز آن می‌داند. عبور و مرور ماشین‌ها روی سی‌وسه پل در دهه‌های بعد از انقلاب متوقف شد اما به گفته روحانی نقش خودش را در ایجاد این زخم عمیق به جا گذاشت. به گفته او همه این مسائل دست به دست هم داد تا سی و سه پل از درد ترک‌های بی‌شمار به خود بپیچد، ترک‌هایی که آنقدر ادامه یافته که به جان دیگر پل‌های زاینده رود از جمله پل چوبی یا همان پل «جویی»، خواجو و... افتاده است. ترک خوردن پل‌های تاریخی اجتناب‌ناپذیر است «شهرام امیری» مدیر امور بین‌الملل اداره کل میراث‌فرهنگی اصفهان هم ترک خوردن پل‌های تاریخی و دیگر آثار تاریخی را امری عادی و اجتناب‌ناپذیر می‌داند. همین وضعیت هم باعث شد تا اواخر سال گذشته «کمیته پایش پل‌های تاریخی شهر اصفهان» تشکیل شود. امیری میگوید: «از این‌رو اقدامات پایش روی ۱۱ پل موجود در محور رودخانه زاینده رود در دستور کار قرار گرفته است.» به گفته امیری در آخرین اقدام پل «جویی» در اصفهان مورد پایش و اقدامات مرمتی روی این پل انجام شده است. با وجود این افکارعمومی می‌پرسند آیا هیچ راهی برای جلوگیری از ترک خوردن آثار صفوی که یکی از شناسنامه‌های شناخته شده ایران در جهان هستند وجود ندارد!؟ آیا باید شاهد مرگ پل‌های تاریخی بعد از زاینده رود بود؟
|
