■ پژوهشی در نقد معماری ؛ مقدمه‌ای بر شناخت متون رسانه‌ای نقد معماری

شنبه 28 دی 1392 - دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی - ساعت 3 عصر

چکیده

نقد، به معنای گفتگویی آگاهانه و هدفمند در مورد اثر، در معماری، به عنوان ابزاری برای اندیشیدن، روشی برای توانمندسازی افراد در انتقال مفاهیم و (در نگاهی امیدوارانه) سازوکاری برای اصلاح امور، حائز اهمیت و ارزش است. متون نقدی که در مطبوعات منتشر می‌شود، یکی از عرصه‌های حضور نقد است.

پژوهش‌های دانش رسانه نشان می‌دهد که رسانه‌ها و متون نقد رسانه‌ای، توانایی اثرگذاری بر مخاطبان را دارند، گرچه این تأثیر، محدود، انتخابی و تدریجی است. مجموع نظرات منتقدان معماری شاغل در نشریه‌های پرشمارگان نیز خبر از تأثیرگیری نامحسوس و تدریجی جامعه از این نوشتارها می‌دهد. بنابراین توجه به متون رسانه‌ای نقد معماری، اهمیت می‌یابد.

متون نقد رسانه‌ای نقد معماری، در برخی نشریات پرشمارگان غیرتخصصی در خارج از ایران سابقه‌ای قابل توجه دارند و منتقدانی نامدار در دوره‌های زمانی طولانی، به نوشتن این‌گونه متون اشتغال داشته‌اند. در ایران نیز تلاش‌هایی پراکنده و با تداوم اندک در ورود بحث معماری به نشریات غیرتخصصی انجام شده که در آن کمتر متون نقد به چاپ رسیده‌اند و جریان مداومی از نقدنویسی توسط فردی خاص مشاهده نمی‌شود.

متون رسانه‌ای نقد، مجموعه‌ای از ویژگی‌ها دارند که شناخت آن‌ها، می‌تواند در شیوة گفتگو و در روش نگارش نقد درس‌آموز باشد. این متون، به فراخور رسانه‌ای بودن، قاعدتاً حائز مجموعه‌ای ویژگی‌ها می‌شوند. کار تحلیل متون نقد، یا ”نقدِ نقد“، در حوزة متون نقد معماری نیز، امری سابقه‌دار است. مطالعة کارهایی که پیش از این در این حوزه انجام شده نیز، فهرستی از ویژگی‌های قابل بررسی در متون نقد معماری به‌دست می‌دهد.

این مجموعة ویژگی‌ها می‌تواند شکل‌دهندة پژوهشی نظام‌مند در نقد معماری باشد و نگاهی به آراء متخصصان، بیانگر آن است که گرچه امروز رسانه‌ها در حال دگرگونی عظیمی هستند، اما به دلیل حفظ جایگاه نقد در قالب سنتی آن، چنین پژوهشی می‌تواند همچنان معتبر و راهنمای تحقیقات آتی باشد.

کار تحلیل در این پژوهش، در دو بخش انجام می‌شود: در ابتدا موضوع نقد، در 36 متن از منظر شهرت معمار، کاربری، زیربنا، موقعیت و زمان ساخت بنا مورد بررسی قرار می‌گیرد. سپس در مورد 3 متن از این مجموعه، کار تحلیل محتوا در حوزة کارکردهای آموزشی و اجتماعی، نقاط تأکید و وثوق متن، و سپس بررسی ساختار استدلال متن و شناسایی نقاط عزیمت گفتگو انجام می‌شود.

با کنار هم نشاندن این تحلیل‌ها می‌توان دید که منتقدان معماری، جذب مخاطب و کارکردهای آموزشی و اجتماعی را در نظر دارند، می‌کوشند اعتماد مخاطب خود را با شکل بیان و ساختار استدلال خود جلب کنند، مواضع متنوعی در نگارش نقد دارند و به قضاوت در مورد بناها اکتفا نمی‌کنند و بحث را به موضوعات شهری و اجتماعی می‌کشانند.