به گزارش شبکه اطلاع رسانی دانا به نقل از صاحب نیوز، خانه محل امنی است که روح و جان در آن می آرامد. رشد می کند و به تعالی می رسد.اما خانه ؛ واژه های فراتر از اینها دارد؛ در جامعه ی سنتی ایران خانواده از واحدهای بنیادین جامعه و خانه محور اصلی یکپارچگی خانواده بود؛ به همین دلیل خانه چنان طراحی می شد تا از دنیای بیرون جدا باشد. در واقع خانه حریمی مقدس بود؛ بنابراین ساکنان این حریم باید از نگاه نامحرم و از هر دخالت ناخواسته ای در امان باشند.
از نظر شکل بیرونی، خانه ی سنتی را دیوارهای بلندی فرا می گیرند که هیچ راه دیگری به جز ورودی ندارند و آنچه در این خانه ها احساس می شود، فضایی ایمن و آرامش بخش و جهانی متعادل و هماهنگ است که حیاط های روح انگیز در قلب آن می تپد و عالمی پر از نور و آب و طراوت و معنا را تصویر می کند. در این خانه ها هیچ دیوار و دری ساده رها نشده است. همه جا از مقرنس ها و رسمی ها، نقاشی ها و گچبری ها، هم آمیخته با رنگ و نقش و در اوج توازن و تعادل ساخته شده است. متاسفانه در حال حاضر تعداد کمی از این خانه های تاریخی ارزشمند سالم بر جای مانده که به ندرت قدمت آنها از چهار قرن فراتر می رود؛ اما همین یادگارهای اندک دوران پیشین نشانی از یک معماری صحیح و نگرشی عمیق دارند که با برخورداری از فضاهای داخلی زیبا، مکانی دلپذیر و بهشت گونه را برای اهالی خود فراهم می آورند. مهدی فقیهی، پژوهشگر میراث فرهنگی در این باره گفت: در زندگی امروزی از یک سو عوامل ماشینی و غیر انسانی و از سوی دیگر دست های ناآشنا به تاریخ و فرهنگ دیرینه ی این مرز و بوم با دشنه های لجاجت و نابخردی این آثار گران سنگ را یکی پس از دیگری فرو می ریزند تا به دست فراموشی سپرده شوند. وی افزود: این خانه های سنتی و قدیمی را که دارای ویژگی های اصیل معماری ایرانی – اسلامی هستند، می توان از لحاظ اسلوب ساخت و ترکیب فضاها از دو جهت مورد بررسی قرار داد، یکی مذهب اندیشی و درون گرایی ساکنانش و دیگری تأمین آسایش و رفاه هر چه بیشتر برای اهالی خانه. به عنوان مثال برخی از مواردی که در درون گرایی و مذهبی اندیشی خانه های قدیمی بروز می کردند را می توان به احداث دیوارهای بلند در جبهه ی بیرونی برای خصوصی تر کردن فضا و محدود کردن دید افراد غریبه ، به کارگیری درب هایی دارای کوبه و حلقه برای تشخیص میهمانان مرد از زن ، استفاده از هشتی و راهروهای طویل برای جلوگیری از ورود ناگهانی افراد به فضاهای داخلی خانه، تقسیم نمودن فضاهای اصلی بنا به دو بخش اندرونی و بیرونی که با ساختارهای مجزا از یکدیگر شکل می گرفتند اشاره کرد. فقیهی گفت: اما راجع به آسایش و طلب رفاه برای ساکنان خانه نیز، باید اذعان داشت که ساخت ارکان و اجزایی مانند حیاط های وسیع و متعدد، طراحی آب نماها و باغچه های کوچک و بزرگ، ایجاد فضاهایی نظیر تختگاه و حوض خانه، ساخت ارکانی نظیر تالار شاه نشین و اتاق وستاخ، جهت دهی بناها در محوری مشخص برای حداکثر استفاده از عوامل طبیعی مختلف مانند بهره گیری از سایه و آفتاب مطلوب در فصول مختلف و از همه مهمتر مزین کردن میهمانان خانه و دیگر فضاهای داخلی با عناصر تزئینی بی شمار جهت ایجاد مکانی شاد و روح انگیز از جمله ی این تدابیر به شمار می آمد. متأسفانه به مرور زمان و با تقلید کورکورانه از معماری غرب گرایانه، اصول معماری سنتی و منطق حاکم بر آن از میان رفت و زیبایی های همراه آن نیز به دست فراموشی سپرده شد. وی در ادامه گفت: اوج این تحولات را در اواسط دوره ی قاجار شاهد هستیم که اماکن سنتی جای خود را با بنا های برون گرای غربی بخشیدند. این ساختمان های تازه به دوران رسیده گرچه با استفاده از مصالح و تکنولوژی جدید قدری بر استحکام و استواریشان افزوده شد ولی در عوض روح و هویت ایرانی از آنها دور شد. با پیدایش عناصر جدید در ساخت و ساز خانه ها که غالباً نیز به شکل ساده نمود پیدا می کردند بسیاری از فضاهای خصوصی و مزین به تزئینات پرکار خانه های سنتی، یا به کلی حذف گردید و یا تا حد زیادی از اهمیت آن کاسته شد و نقوش و طرح های مختلف تزئینی که تا آن زمان باعث زیبایی های داخلی بنا می گردید به جداره ی خارجی و نمای ساختمان انتقال پیدا کردند. فقیهی ادامه داد: در هر حال در سبک های جدید معماری عواملی نظیر تغییر روند خانه سازی، اضافه شدن ایوان به فضای مقابل اتاق های رو به حیاط، کوتاه تر شدن دیوارهای بیرونی خانه، عریض تر شدن معبرهای منتهی به خانه ها، حذف هشتی از عناصر ورودی خانه، اضافه شدن فضایی محصور و ارتباطی به نام (هال) در قلب ساختمان برای تسهیل دسترسی به بخش های مختلف بنا، ایجاد تراس ها و فضاهای نیمه باز با پنجره های رو به کوچه و خیابان، کنار گذاشتن مصالح بومی، ادغام فضاهای اندرونی و بیرونی با یکدیگر، اشغال فضاهای مفید بنا با اهمیت یافتن پله، حذف حیاط مرکزی، انتقال ارکان اصلی ساختمان به یک طرف بنا، کوچک تر شدن فضاهای بزرگ و وسیع و بسیاری از عوامل دیگر باعث شدند تا روح، نشاط و هویت معماری ایرانی از خانه های سنتی رخت بر بندند. حذف عناصر درون گرا از فضاهای اصلی خانه سبب از بین رفتن محرمیت خانوادگی شد. وی افزود: به کارگیری، جایگزین کردن و استفاده ی ناآگاهانه از مصالح جدید هم مشکلات عدیده ای به وجود آورد چنان که نصب در و پنجره های فلزی با شیشه های قدی و یکپارچه که جای ارسی ها و در و پنجره های گره چینی را گرفتند و با داشتن اسکلتی فلزی در چهارچوب و عبور نور به طور مستقیم از شیشه ها، فضاهای داخلی اتاق ها و دیگر اماکن را در فصول بهار و تابستان چنان گرم می کردند که تحمل ماندن در آنها مشکل می شد. فقیهی گفت: در ادامه ی این روند و در این اواخر خانه های سنتی و نیمه سنتی به دلیل افزایش جمعیت و گسترش روزافزون شهرها جای خود را به آپارتمان ها و ساختمان های بلند مرتبه دادند تا این بناهای سر به فلک کشیده بدون دسترسی به فضاهای باز همانند زندان هایی برای چند ساعت میزبانان خود را محبوس نگه دارند و صاحب خانه مجبور شود برای آسایش روح و روان به اماکنی چون پارک ها، بوستان ها و خیابان ها پناه ببرد که این خود باعث شلوغی و ازدحام در اماکن عمومی می شود. اما در نقطه ی مقابل خانه های سنتی برای میزبانان خود که گاهی از چندین خانوار نیز بیشتر می شدند اجتماع کوچک و همگرا را در محیط آرام بخش و دل پذیر رقم می زدند. وی در پایان گفت: در هر حال لازم است که مردم علاقه مند در حفظ این مواریث تاریخی بکوشند و اینگونه بی تفاوت از کنار این گوهرهای ارزشمند نگذرند تا در غربت و تنهایی به فراموشی سپرده شوند. حفظ این داشته ها و امانت ها همت بیش از پیش همگان را می طلبد تا در آینده ای نه چندان دور با حفظ و نگهداشت این گنجینه های ذی قیمت شاهد رشد و شکوفایی صنعت گردشگری در کشور باشیم.
|
