■ تهران در خطر «تحریک‌گسل»

برخی از ساختمان‌هایی که در ارتفاعات شمال و شمال غرب تهران ساخته شده، در فرادیواره گسل شمال قرار دارد گسل شمال تهران به طول 80 کیلومتر در مرز بین کوه و دشت تهران واقع شده است این گسل که از ارتفاعات نیاوران و سعادت‌آباد عبور می‌کنداگر فعال شود می‌تواند برای تهران خطرناک باشد.
گروه مسکن– لیلا درخشان: یک اقلیم‌شناس باسابقه‌ در مسائل شهری تهران، با اشاره به اینکه «تحریک‌گسل»، تهران را به‌صورت جدی تهدید می‌کند، گفت: اگر جلوی فعالیت‌های ساختمانی در مناطقی که زیر آنها، گسل واقع‌شده، گرفته نشود، گسل‌های تهران از خواب بیدار خواهند شد.
دکتر ناصر کرمی در گفت‌وگو با دنیای‌اقتصاد افزود: در حال حاضر گسل‌های تهران فعال هستند، اما این اواخر هیچ کشف علمی تازه‌ای درباره این گسل‌ها انجام نشده که بتوان با استناد به آن، زلزله ‌قریب‌الوقوع را پیش‌بینی کرد.
کرمی در عین حال به نتایج مطالعاتی که در قالب گزارش جاییکا منتشر شده اشاره کرد و گفت: زلزله بالای 6 ریشتر در تهران می‌تواند جان 500 هزار نفر را در دم بگیرد و به دلیل شرایط خاص تهران احتمالا تا 48 ساعت بعد از وقوع زلزله، شمار کشته‌شدگان به مرز 2 میلیون نفر خواهد رسید.
این کارشناس شهری با اشاره به طرح خروج نیمی از جمعیت تهران، به دولت توصیه کرد: علاوه بر برخوردهای تشویقی، اقدامات تنبیهی نیز برای مهاجرت از پایتخت در نظر بگیرد و اگر دولت بتواند فقط 200 هزار نفر از کارمندانش – که نوع شغل آنها نیازی به استقرار در تهران ندارد - را مصمم به خروج از تهران کند، در این صورت با احتساب خانواده این افراد، یک میلیون نفر از جمعیت تهران کاسته خواهد شد.
کرمی در عین حال طرح انتقال پایتخت را به دلیل آنکه دولت در برخی پروژه‌های کوچک عمرانی موفقیت مطلق بدست نیاورده امکان‌ناپذیر دانست و گفت: گزینه نهایی برای تخلیه بخشی از جمعیت تهران همان خروج کارمندان ستادی دولت خواهد بود.
وی افزود: در حالی که در اجرای پروژه‌های ساده‌ای چون ایمن‌سازی ساختمان‌ها یا نصب تاکسیمتر برروی تاکسی‌ها توفیق چندانی حاصل نشده است، نباید بحث انتقال پایتخت که به مراتب سخت‌تر است را مطرح و پیگیری کرد.
کرمی در ادامه تصریح کرد: «فعلا هیچ نکته علمی تازه‌ای درباره زلزله وجود ندارد و اینکه چرا ناگهان دولت چنین بحثی را مطرح می‌کند جای سوال است. فراموش نکنیم که اگر حرف‌هایی که در طول یک ماه اخیر توسط برخی مسوولان عنوان شده را یک خبرنگار می‌نوشت، احتمالا سردبیر از بیم ترسیدن مردم آن را چاپ نمی‌کرد. از این رو، مجددا تاکید می‌کنم که موضوع بیش از آنکه یک پروژه جدی و قابل اجرا باشد به نظر می‌آید یک سوژه رسانه‌ای است.»
وقوع زلزله جدید نیست، جدی است این استاد دانشگاه گفت: وقوع زلزله در تهران امری جدی است و احتمال رخ دادن آن زیاد است.
علاوه بر این، گزارش جائیکا (که تنها گزارش مستدل و مستند در این‌باره است) تاکید می‌کند که در لحظه وقوع زلزله بالاتر از 6 ریشتر در تهران حدود 500 هزار نفر بر اثر فرو ریختن آوار بلافاصله جان خواهند باخت.
همچنین به دلیل شرایط خاص شهر تهران مثل شبکه گازرسانی غیراستاندارد و خطرناک، عدم آمادگی مدیریت محلی برای امدادرسانی و مشکلات ناشی از انسداد معابر احتمالا تا 48 ساعت بعد از وقوع زلزله، شمار کشته‌شدگان به مرز 2 میلیون نفر خواهد رسید.
کرمی افزود: هیچ مرکز معتبر علمی تاکنون مدعی نشده است که بین احتمال وقوع زلزله در تهران در شرایط حاضر با 5 تا 10 سال آینده فرقی ایجاد شده است و از سوی دیگر با توجه به اینکه گزارش جائیکا که بیش از 10 سال پیش تدوین و در اختیار مقامات مرتبط قرار گرفته - و هرگز نسخه‌ای کامل از آن در اختیار رسانه‌های جمعی قرار نگرفت - جای سوال است که چرا باید اکنون ناگهان برخی به یاد آن گزارش افتاده و دل‌نگران زلزله تهران شده‌اند.
یک میلیون زلزله خفیف در تهران
اقلیم‌شناس باسابقه در امور شهری و زیست‌محیطی با اشاره به اینکه در موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران روزانه یک میلیون زلزله در تهران ثبت می‌شود که شدت آنها زیر 3 ریشتر است ‌، گفت: به عنوان یک ناظر بیرونی تاکید می‌کنم که وقوع زلزله در تهران امری بسیار جدی است، ولی موضوعات خبری مرتبط با آن که در هفته‌های اخیر منتشر شده، مستند به هیچ‌گونه یافته علمی تازه‌ای نیستند و ظاهرا برای یک هدف بالادستی دیگر منتشر شده‌‌اند.
کرمی در پاسخ به این سوال که آیا گسل‌های شهر تهران فعال هستند و اگر فعالند، چرا زلزله بزرگ اتفاق نمی‌افتد، گفت: اگر از موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در این باره سوال کنید به شما خواهد گفت که هم‌اکنون روزانه بیش از یک میلیون بار زلزله در تهران رخ می‌دهد، اما از آنجا که این زلزله‌ها زیر 3 ریشتر شدت دارند فقط توسط دستگاه‌های زلزله‌نگار قابل ثبت هستند، اگر چه اثر آنها را می‌توان به صورت ترک خوردن دائمی ساختمان‌ها و حتی سازه‌های سنگین بتنی در محله‌های فعال ولنجک و سعادت‌آباد مشاهده کرد.
وی گفت: قطعا گسل‌های تهران در حال حاضر فعال هستند و احداث سدهای متعدد در جوار شهر تهران و نیز ساخت‌وسازهای سنگین روی خطوط گسل حتما در تحرک بیشتر و اصطلاحا از خواب بیدار شدن گسل‌های تهران نقش دارند، اما باز هم تاکید می‌کنم در این‌باره حادثه‌ای تازه رخ نداده است.
کرمی تاکید کرد: وضعیت فعلی گسل‌های تهران با سال گذشته هیچ فرقی نکرده است و حتی بزرگترین مراکز علمی زلزله‌شناسی در ژاپن یا دستگاه‌های پیچیده پیش‌بینی زلزله که آمریکا در ‌هاوایی نصب کرده است نمی‌تواند زمان وقوع زلزله در تهران را مشخص کند.
انتقال پایتخت یا انتقال جمعیت
این کارشناس ‌شهری در ادامه با اشاره به بحث انتقال پایتخت به عنوان گزینه‌ای پیشنهادی در جهت سبک‌سازی جمعیت تهران گفت: در این زمینه به عنوان یک تجربه موفق می‌توان به کشور مالزی اشاره کرد که دولت مالزی تصمیم به تغییر پایتخت و احداث پایتخت جدیدی به نام «پوترا جایا» گرفت و نکته اینجا است که فاصله بین اخذ این تصمیم و عملیاتی شدن آن حدود 5 سال بود و در حال حاضر «پوتراجایا» یکی از زیباترین و مدرن‌ترین پایتخت‌های جهان است.
وی با طرح این سوال که آیا در ایران سیستم مدیریتی قوی وجود دارد که پروژه انتقال پایتخت را طی 5 سال عملیاتی کند؟ گفت: در حال حاضر پروژه‌‌های عمرانی ساده مثل احداث برخی از بزرگراه‌ها در ایران با گذشت حدود 20 سال به مرحله بهره‌برداری نرسیده‌‌اند یا فرودگاه بین‌المللی امام‌خمینی 40سال بعد از آغاز کلنگ‌زنی و نزدیک به 10سال پس از افتتاح هنوز یک فرودگاه ناقص است، از این رو جای این سوال مطرح است که چگونه می‌توان طرح انتقال پایتخت را از شعار خارج ساخته و آن را عملی کرد.
وی گفت: انتقال جمعیت از تهران اگر با سیستم تنبیه و تشویق نباشد، امکان عملی شدن ندارد؛ چراکه کمبود امکانات رفاهی و تفریحی باعث شده است که حتی مراکز استان‌های بزرگ کشور به منظور جذب جمعیت دافعه داشته باشند، به عنوان مثال، بر اساس گزارش منتشر شده از سوی شهرداری اهواز 97 درصد از ساکنان شهر اهواز ترجیح می‌دهند که از شهر اهواز به تهران مهاجرت کنند.
کرمی گفت: با توجه به این مساله دو راهکار عملی برای سبک‌سازی جمعیت وجود دارد، در وهله اول به نظر می‌رسد که دولت باید طی یک اقدامی عاجل شرایطی را فراهم کند که فقط کارمندان ستادی که ناچارند در تهران اشتغال داشته باشند را تحمل کند و به دنبال آن کارمندان غیرستادی که حوزه کاری‌شان محلی است را به اجبار از تهران خارج سازد.
به گفته وی، طرح دولت برای خروج کارمندان طرح خوبی است، اما کافی نیست و این طرح باید با مولفه‌های تنبیهی همراه باشد که امکان اجرایی شدن آن فراهم شود.
کرمی تاکید کرد: اگر کارمندان دولت را 200 هزار نفر بدانیم با توجه به اینکه هر یک کارمند برابر با 5 نفر است در این صورت با محقق شدن این طرح، امکان خروج یک میلیون نفر جمعیت از تهران مهیا خواهد شد.
روند مهاجرت به تهران فعلا منفعل است
وی همچنین با اشاره به شرایط مهاجرت به تهران گفت: در حال حاضر، مهاجرت به تهران تقریبا منفعل است. اگر چه تهران در حال حاضر مهاجر‌پذیر است، اما این فرآیند فعلا متوقف شده است، این در حالی است که تهران در حال حاضر به مرکزی برای جذب نخبگان شهرستان‌ها مبدل شده است.
گسلی که توان لرزه‌خیزی 5/7 ریشتری دارد
گسل شمال تهران را برخى منشعب از گسل مشا فشم مى‌دانند که در عمق به هم می‌رسند. آنچه که در ظاهر پیداست این گسل از دارآباد شروع و تا پل ملارد به‌طول تقریبى ۷۵ کیلومتر امتداد دارد که توان لرزه‌خیزى حدود 5/7 ریشتر را داراست. مسلما فعال شدن گسل مزبور مى‌تواند عاملى براى تحریک‌پذیرى و فعال شدن گسل‌هاى بی‌شمار دیگرى باشد که در گستره دشت تهران آرام در زیر ابنیه‌هاى ساخت بشر خفته‌اند! نظیر گسل‌هاى داودیه و رادیو و تلویزیون و حتى تخت طاووس که تمامى در افزایش میزان تخریب و تشکیل یک گورستان حدودا ۶۵۰ کیلومتر مربعى می‌توانند دخیل باشند!. نیک می‌دانیم پریود زمانى این زلزله حدودا ۱۵۰ سال یکبار است و در حال حاضر هم حدود ۳۰ سال خلف وعده کرده است! متاسفانه بسیارى از ساخت‌وسازهاى ما روى این گسله‌ها یا در حریم اینها مى‌باشد و خطر بسیار جدى‌تر از این است که مردم عادى فکر می‌کنند.
منبع: سازمان زمین‌شناسی