به گزارش خبرنگار مهر، کاروانسرای میدان عباسعلی به دلیل قرار گرفتن در مجاور بازار کهنه و چند کاروانسرای دیگر در گذشته از اهمیت بالایی برخوردار بوده است؛ بنایی که به گفته کارشناسان سابقه تاریخی آن متعلق به دوره صفویه است و در دوره قاجار معماری آن فقط تغییراتی داشته است.
به دلیل تردد مسافران از منطقه استرآباد و دشت گرگان برای مسافرت به شهرهای شاهکوه، شاهرود، شهرری و قزوین، این منطقه از اهمیت بالایی برخوردار بود. بسیاری از کشاورزان هنگامی که برای خرید به داخل شهر وارد می شدند نیز در این کاروانسراها ساکن می شدند.
کاروانسرای میدان عباسعلی تنها کاروانسرای باقی مانده از تاریخ است
صاحب غنی ترین آرشیو اسناد تاریخی شهر گرگان، کاروانسرای میدان عباسعلی را تنها کاروانسرای درون شهری به جا مانده از گذشته دانست و به خبرنگار مهر گفت: این کاروانسرا بنای با اهمیتی است و متاسفانه میراث فرهنگی گلستان هیچ اقدام عملی برای آن انجام نداده است.
محمود اخوان با بیان این نکته که این ملک سه سند دو دانگ دارد که دودانگ آن متعلق به اوقاف و 4 دانگ دیگر به شخص حقیقی تعلق دارد، افزود: میراث فرهنگی تاکنون با دو مالک حقیقی برای خرید زمین و یا اداره کل اوقاف و امور خیریه وارد مذاکره نشده است.
وی خاطر نشان کرد: آخرین کاربری که در این بارانداز یا کاروانسرا اتفاق می افتاده پالان دوزی بوده که مدت هاست منسوخ شده و این مکان را به فضای نیمه مخروبه ای با کاربری انبار، تبدیل کرده است.
اصالت بنای کاروانسرای میدان عباسعلی متعلق به دوره صفوی است
اخوان افزود: اصالت بنای کاروانسرای میدان عباسعلی متعلق به دوره صفوی است که در دوره قاجار تغییراتی در آن ایجاد شده و به شکل امروزی درآمده است.
وی در توضیح کاروانسرای درون شهری، گفت: کاروانسراها در گذشته حکم بار انداز را داشته اند چراکه در کنار بازار اصلی شهر قرار گرفته و کاربری ترمینال های امروزی را داشته اند.
وی افزود: این سازه از ابتدا کاربری آن کاروانسرا بوده نه مانند گاراژ مهرآیین که میراث فرهنگی آن را با عنوان کاروانسرا خریداری کرده است.
وی ادامه داد: گاراژها بیشتر به عصر ماشین تعلق دارند درحالی که این کاروانسرا داری قدمت بالایی بوده و ارزش تاریخی زیادی دارد، متعلق به دوره ای است که انسان هنوز وارد زندگی ماشینی نشده است.
محمود اخوان با بیان این مطلب که گاراژ مهرآیین متعلق به دوران پهلوی است، افزود: این بنا در مقایسه با کاروانسرای میدان عباسعلی، اثر قابل توجهی نیست؛ خیلی بهتر بود که به جای خریداری گاراژ مهرآئین و صرف هزینه زیاد برای آن، این اتفاق برای کاروانسرای میدان عباسعلی می افتد تا از تخریب این اثر تاریخی جلوگیری می شد.
تنها، ورودی اصلی کاروانسرا سالم مانده است
یک کارشناس ارشد مرمت و احیای بناهای تاریخی نیز در زمینه کاروانسرای میدان عباسعلی به خبرنگار مهر، گفت: کاروانسرای میدان عباسعلی در بازار میدان یا همان بازار کهنه قرار گرفته؛ درب اصلی بنا در گذر بازار قرار دارد که با ساخت و سازهای جدید، به این بنا آسیب های جدی وارد شده است.
جاوید ایمانیان با بیان این نکته که این بنا در یک زمین هموار ساخته شده و دارای یک حیاط مرکزی است، افزود: ساختمان های کاروانسرا در دورتادور حیاط قرار گرفته بودند که متاسفانه ساختمان ضلع غربی در سالهای اخیر تقریبا تخریب شده است.
وی ادامه داد: طبقه اول بنا دارای چند اتاق و مصالح طبقه دوم از چوب و دارای یک ایوانچه با تخته کوبی های چوبی و پلکان با دسترسی آجری و پیشانی چوبی است که امکان ارتباط دو طبقه را میسر می کند.
به گفته این مدرس دانشگاه، اتاق های ضلع غربی بنا دارای دیوارهای ضخیمی است که در داخل این دیوارها، طاقچه ها، طاق هایی به تناسب برای قرار دادن وسایل مسافران تعبیه شده بود؛ در حال حاضر برخی از این اتاق ها کاربری تجاری گرفته است.
ایمانیان تصریح کرد: شاید تنها بخشی از کاروانسرا که می توان گفت تقریبا سالم مانده، ورودی اصلی بنا است که در ضلع شمالی ساختمان قرارگرفته و دارای یک درب چوبی بسیار زیبایی است که در سمت راست بازار میدان قرار دارد و از طریق یک راه رو سنگ فرش شده و قلوه سنگ های رودخانه ای به حیاط مرکزی منتهی می شود اما در حال حاضر وضعیت خوبی ندارد.
وی در توضیح آسیب های این بنا، گفت: صرف نظر از ورودی ساختمان که از ایستایی نسبتا خوبی برخوردار است سایر بخش های کاروانسرا مثل شمال شرقی و غربی به دلیل متروکه ماندن و عدم استفاده از آن، کهولت مصالح خشتی استحکام خود را تقریبا از دست داده و قسمتی از آن تقریبا تخریب شده است.
طرح مرمتی برای این بنا وجود ندارد
این کارشناس ارشد مرمت و احیای بناهای تاریخی با اعلام این مطلب که طرح مرمتی برای این بنا در حال حاضر وجود ندارد، افزود: نیاز است اقدامات مرمتی بر روی این سازه انجام بگیرد تا دست کم آن بخش هایی از بنا که سالم مانده است به خصوص سر درب ورودی کاروانسرا حفاظت شود.
وی با بیان این نکته که این بنا متعلق به دوره قاجاراست، افزود: اصل بنا احتمال دارد متعلق به دوره صفویه باشد زیرا بازار کهنه یک پیشینه هایی از دوره صفویه دارد به همین دلیل احتمال دارد معماری آن متعلق به دوره صفویه باشد اما با اطمینان نمی توان این موضوع را مطرح کرد؛ نیاز است پژوهش های بیشتری انجام شود.
این مدرس دانشگاه در حوزه معماری ادامه داد: هیات امنای مسجد مجاور این بنا قصد توسعه مساحت این مسجد را داشتند و با میراث فرهنگی نیز مکاتباتی انجام دادند تا قسمت غربی از حیاط کاروانسرا که ساختمان های آن تقریبا تخریب شده را برای توسعه مسجد به این بنا اضافه شود، اما این کار شدنی نیست زیرا به هنگام ثبت این بنا، محدوده حیاط کاروانسرا هم جز عرصه این اثر تاریخی حساب شده است به همین دلیل میراث فرهنگی با انجام این کار مخالفت کرد.
هیچ برنامه ای برای کاروانسرای میدان عباسعلی نداریم
در ادامه مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان با اعلام این مطلب که فعلا هیچ برنامه ای برای کاروانسرا نداریم به خبرنگار مهر گفت: فقط میراث فرهنگی این بنا را حفظ می کند به دلیل اینکه ملک به اشخاص حقیقی تعلق دارد.
قربان عباسی ادامه داد: نیاز است که بخش خصوصی راغب شود تا بتوانیم کاروانسرا را مرمت کرده و یا بخش خصوصی برای مرمت آن اعلام آمادگی کند تا میراث فرهنگی در احیای بنا مشارکت کند.
وی با اعلام این مطلب که کاروانسرای میدان عباسعلی ثبت در فهرست آثار ملی است، افزود: وقتی بخش خصوصی علاقه ای به مرمت و احیای سازه نداشته باشد میراث فرهنگی قادر به انجام کاری برای این بنا نخواهد بود.
این مسئول گلستانی درپاسخ به این سوال که آیا میراث فرهنگی استان برنامه ای برای تملک کاروانسرای میدان عباسعلی دارد یا خیر، گفت: درصورتی که شرایط مالی ما خوب باشد اقدام خواهیم کرد اما در حال حاضر به دلیل کمبود اعتبارات انتظارمان این است تا دستگاه های فرهنگی بنا را خریداری کنند و ما به کمک آنها این سازه را مرمت کنیم.
به گزارش خبرنگار مهر، توجه و اهمیت به بناهای تاریخی در استان یکی از راه های جذب گردشگری داخلی و خارجی به این استان است از این رو مرمت و حفظ آثاری که از گذشته به جا مانده می تواند یکی از اولیت های اصلی میراث فرهنگی گلستان به شمار رود.
با توجه به ارزش تاریخی کاروانسرای میدان عباسعلی و اینکه تنها کاروانسرای درون شهری باقیمانده از گذشته است، از دستگاه های متولی این بخش انتظار می رود تا در حفظ نگهداری آن تمام تلاش خود را به کار گیرند و منتظر اعلام آمادگی بخش خصوصی برای مرمت این اثر تاریخی نمانند.
ادامه این روند و بی توجهی بیشتر به بنای تاریخی مانند کاروانسرای میدان عباسعلی و صرف هزینه میلیاردی برای محوطه ای به نام گاراژ مهرآئین که در قالب کاروانسرا خریداری شده خبر از تبعیض میراث فرهنگی گلستان برای احیای بناهای تاریخی در استان را می دهد.
با وجود کاروانسرای میدان عباسعلی که تنها کاروانسرای درون شهری گرگان در حال حاضر است، صرف هزینه هنگفت برای کاروانسرایی به نام مهرآئین که بسیاری از کارشناسان آن را گاراژ می دانند، قدری جای تامل دارد. کاروانسرای میدان عباسعلی تاکنون در مقابل بسیاری از بی مهری ها دوام آورده و پابرجا مانده است؛ امیدواریم تا هنگامیکه مسئولین به خود بیایند نیز این بنا توانایی مقاومت را داشته باشد در مقابل بسیاری از آسیب های طبیعی و انسانی را دوام بیاورد.
--------------------------
گزارش از الهام رئوفی فر
عکس از ابوطالب ندری
