به گزارش خبرنگار مهر، تعدادی افراد سودجو چندی پیش با تخریب و سرقت کتیبه سردر کاروانسرای قلعه خرگوشی اردکان که به خط خطاط مشهور عصر صفوی، استاد علیرضا عباسی منقوش است، زخمی دیگر بر پیکر کم جان میراث فرهنگی استان یزد وارد کردند. بر اساس پیگیری های به عمل آمده تعدادی از سودجویان با استفاده از موقعیت کاروانسرا و دورافتاده بودن آن، طمع فروش کتیبه طویل و تاریخی این بنا را داشتند. سارقان پنج قطعه از قطعات میانی این کتیبه 15 قطعه ای را از جای بیرون آورده و به دیواره اطراف آن نیز آسیب وارد کردند. گرچه این کتیبه ها چند ساعت بعد از سرقت توسط چوپانی که زندگی خود را در درون این قلعه گذرانده است، از سارقان باز پس گرفته شد اما این کتیبه ها ظاهرا دیگر قرار نیست به داخل قلعه عودت داده شود.
گفته می شود هم اکنون این قطعات در اختیار اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان یزد قرار گرفته است. این کتیبه، روی 15 قطعه سنگ یشم سبز رنگ به طول هشت متر و عرض 60 سانتی متر و در سه ضلع سردر ورودی بنا نصب شده است. بر روی این کتیبه ارزشمند عبارت منقوش "امر فرمودند بانشاء این رباط بندگان نواب کامیاب کلب آستانه حضرت امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام عباس الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان خلد الله ملکه، و ثواب آن به روح جد بزرگوار خود پادشاه غفران پناه فردوس بارگاه شاه طهماسب انار الله برهانه هبه فرمودند. کتبه علی رضا عباسی، 1023" منقوش شده است.
کاروانسرای خرگوشی چشم به راه مسئولان میراث فرهنگی کاروانسرای خرگوشی همچون نگینی در میانه بیابان اصفهان - یزد و در جوار شهرهای ورزنه، عقدا و ندوشن قرار گرفته و به واسطه فاصله داشتن از شهر عقدا روز به روز بر میزان تخریب آن افزوده می شود. اگر این روند ادامه یابد به طور قطع از این بنای باشکوه عصر صفوی جز نامی در میان کتابها چیزی باقی نخواهد ماند.
کارشناسان میراث فرهنگی هزینه مرمت این بنا را بالغ بر چند صد میلیون تومان برآورد می کنند که این مبلغ از اعتبار میراث فرهنگی شهرستان اردکان فراتر بوده و عملاً اداره کل میراث فرهنگی استان بازسازی و احیاء این بنا را منوط به مشارکت بخش خصوصی می داند. با توجه به موقعیت این بنا که فرسنگ ها دورتر از شهر عقدا قرار دارد تاکنون سرمایه گذاران بخش خصوصی رغبتی برای تغییر کاربری و استفاده بهینه از آن نشان نداده اند. شهرستان اردکان با وسعت 24 هزار کیلومتر مربع و با دارا بودن سه بخش اردکان،عقدا و خرانق همچنین صدها روستای تاریخی و بیش از 230 بنای ثبت شده در فهرست آثار ملی تنها یک نمایندگی میراث فرهنگی دارد. تعداد کارمندان این نمایندگی به عدد انگشتان یک دست هم نمی رسد و عملاً این سازمان برای حفاظت از این تعداد بنای تاریخی در این پهنه گسترده با کمبود شدید منابع مالی، نیروی انسانی و تجهیزات روبروست.
پیگیری های مکرر به عمل آمده در خصوص اعطای نمایندگی میراث فرهنگی به بخش های تاریخی عقدا و خرانق تا کنون نتیجه ای در پی نداشته است. چند سال پیش و از آن جا که بیم ربوده شدن کتیبه کوچکتر این کاروانسرا می رفت، این کتیبه به موزه مردم شناسی اردکان انتقال یافت. پس از ربوده شدن چند کتیبه دیگر، میراث فرهنگی اردکان بسیاری از کتیبه های بناهای تاریخی شهرستان را جمع آوری کرد تا پس از ساخت نمونه مولاژ آن، اصل کتیبه در اختیار موزه مردم شناسی اردکان قرار گیرد. یادگار ماندگار عصر صفوی در حال نابودی است کاروانسرای خرگوشی که در مسیر جاده تاریخی ابریشم قرار دارد از دیرباز یکی از مهمترین راه های تجاری و مواصلاتی اردکان با شهرهای نایین و اصفهان بوده است.
از کاروانسرای ابوالقاسم رشتی عقدا تا کاروانسرای خرگوشی چهار منزل که معادل هشت فرسنگ می باشد، فاصله است. رباط خرگوشی با پایه های سنگی و بدنه سازی آجری یکی از 999 کاروانسرایی است که به دستور شاه عباس صفوی ساخته شده است. این رباط یادگاری ماندگار از علی رضا عباسی خطاط معروف عصر صفوی را بر سردر خود نگاه داشته است.
این رباط ارزشمند به دلیل تغییر مسیر راه اصفهان به یزد سالیان درازی است که متروک و بی رونق مانده و به شترگاه ساربانان و شترداران منطقه تبدیل شده و این خود باعث تخریب سریعتر این بنا شده است. این بنا که در حوزه استحفاظی شهرستان اردکان قرار دارد تا سال 1386 در فهرست آثار ملی ندوشن ثبت شده بود که با تلاش نمایندگی میراث فرهنگی اردکان به فهرست آثار این شهرستان منتقل شد. نوع معماری این رباط چهار ایوانی بوده و در اضلاع شرق و غرب خود هفت طاق پوش دارد و در هر سوی ایوان سه اتاق واقع شده است.
در اضلاع شمالی و جنوبی هفت طاق نما قرار دارد که که در مرکز ایوان ها و در طاق نمای های انتهایی به طویله های پشت اتاق ها راه می یابد. ایوان ضلع جنوبی دارای محراب است و همچنین این بنا تا ارتفاع دو متری و تا پای طاق قوس ها و سقف ها از سنگ لاشه این منطقه ساخته شده است. دلیل قرار گرفتن لاشه سنگ در طبقه اول دیوارها به در امان ماندن آن از هجوم سیل هایی که از منطقه می گذشته کمک شایانی می کرده است. از دیگر آثار نفیس این بنای زیبا و ماندگار نیز می توان به دو قطعه سنگ سیاه رنگ اشاره کرد که در دیوار ورودی رباط نصب شده بود که متاسفانه یکی از آنها در سالهای پیش ربوده شده و دیگری در موزه اردکان نگهداری می شود.
متن این سنگ که به تاریخ ساخت بنا اشاره دارد بدین شرح است "هوالله سبحانه، به سعی العبد الملک المعبود الا له اسد الله بن حسن خانه خواه ، سنه 1023. این کاروانسرا با مساحت 6400 متر به کارباط یا رباط خان هم شهرت دارد. وجود پنج برج نما در هر ضلع و حفره های تیر انداز در بالای دیوارها نشانگر این نکته است که این رباط علاوه بر کاربری خدماتی، کاربری نظامی هم داشته است. وجود شاه نشین در قسمت فوقانی سردر ورودی حکایت از این دارد که این بنا هم محل اقامت بزرگان بوده و هم در زمان خالی شدن کاروانسرا مورد استفاده کاروان دار و نگهبانان بوده است. نشانه های تخریب بر پیکره 400 ساله رباط خرگوشی به وضوح به چشم می خورد اکنون بعد از گذشت 408 سال از احداث این بنای ارزشمند نشانه های تخریب بر پیکره توانمند این رباط تاریخی و زیبا به چشم می خورد.
بی توجهی به با ارزش ترین مجموعه خدماتی شهرستان اردکان این بنای مهم را به کام مرگ کشیده است. وجود حیوانات در اطراف بنا و ریخته شدن فضولات آنها در پای دیوارها باعث ترکیب شدن آمونیاک، آب باران و آهک موجود در مصالح دیوارها شده است. ترکیب این سه عنصر از هم پاشیدگی ملات بنا و نهایتا ریزش و سستی تدریجی و نرم دیوار ها را در پی دارد. گیاهان خودرو در دیوارها باعث نفوذ و فشار به بخش های فوقانی شده اند. در مسیر این کاروانسرا چند بنای منحصر به فرد دیگر نیز وجود دارد که کاروانسرای "یغمیش" با قدمتی نزدیک به 800 سال از شاخص ترین آنهاست که حال روزی بهتر از کاروانسرای خرگوشی ندارند.
حال که امکان و توان حفاظت از کتیبه ها در محل فراهم نیست، ضروری است به منظور جلوگیری از تخریب و سرقت این آثار گران بها، کتیبه های باقی مانده بر سردر و محراب بناهای تاریخی جمع آوری و همراه با پنج قطعه کتیبه ضبط شده اخیر به وزه مردم شناسی این شهر سپرده شود. این بار لطف خدا شامل حال میراث فرهنگی شهرستان اردکان شد و از به بار آمدن خسارت و حسرتی دیگر جلوگیری کرد، اما بی تردید همیشه اقبال با میراث گذشتگان ما یار نخواهد بود. ------------------------------ گزارش: حمیدرضا مستوفی عکس: مسعود ساکی |
